Άρθρο του F.Engels που δημοσιεύτηκε εφημερίδα Der Volksstaat (όργανο του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Γερμανίας), με ημερομηνία 11/11/1871. Το κείμενο βρίσκεται στην συλλογή Marx-Engels/Κείμενα για την Οικονομική Κρίση, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σελ 167-171.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΜΕΤΟΧΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ1
Βρισκόμαστε τώρα στη φάση της πλήρους ανάπτυξης της ευημερίας και των ακμαζουσών δουλειών -και όταν λέμε βρισκόμαστε, εννοούμε ότι η επίσημη Αγγλία βρίσκεται σε αυτήν τη φάση, οι μεγάλοι καπιταλιστές. Το κεφάλαιο βρίσκεται σε υπερπληθώρα στην αγορά και ψάχνει παντού για κερδοφόρα διέξοδο· κάλπικες επιχειρήσεις που ιδρύονται για την ευτυχία της ανθρωπότητας και τον πλουτισμό των επιχειρηματιών ξεφυτρώνουν από το έδαφος σαν τα μανιτάρια.
Τα ορυχεία, τα λατομεία ασφάλτου, οι ιππήλατοι σιδηρόδρομοι για τις μεγάλες πόλεις, τα σιδηρουργεία φαίνεται ότι είναι περισσότερο στη μόδα. Ορυχεία προσφέρονται για πώληση στο Βόλγα και στο Νέο Μεξικό· λατομεία ασφάλτου αγοράζονται στη Σαβοΐα, στο όρος Γιούρα, στο Αννόβερο· η Λισαβόνα και το Μπουένος Άιρες θα αποκτήσουν ιππήλατους σιδηροδρόμους κλπ. Όλες αυτές οι μετοχικές εταιρίες έχουν φυσικά ως αποκλειστικό σκοπό να ωθήσουν σε μικρό χρονικό διάστημα τις τιμές των μετοχών στα ύψη, έτσι ώστε οι επιχειρηματίες να μπορούν να ξεφορτωθούν το μερίδιό τους πραγματοποιώντας κέρδος· δεν τους απασχολεί τι θα γίνει στη συνέχεια με τους μετόχους: «Μετά από εμάς το χάος!» Σε τρία-τέσσερα χρόνια τα 5/6 αυτών των εταιριών θα έχουν εξαφανιστεί και μαζί τους θα τραβήξουν και τα χρήματα των εγκλωβισμένων μετόχων.
Αυτοί θα είναι, όπως πάντα, κυρίως άνθρωποι με λίγες οικονομίες, που τοποθέτησαν τις αποταμιεύσεις τους σε αυτές τις «εξαιρετικά υγιείς και κερδοφόρες» επιχειρήσεις και μάλιστα τις τοποθέτησαν όταν ήδη οι μετοχές είχαν εκτιναχθεί από την απάτη στα ύψη -και τους αξίζει μια τέτοια εξέλιξη.
Η απάτη με τις μετοχές αποτελεί έναν από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για τη μεταφορά των περιουσιών των ανθρώπων με λίγες οικονομίες -που υποτίθεται, και εν μέρει τουλάχιστον ισχύει, ότι τις κέρδισαν μόνοι τους- προς τις τσέπες των μεγάλων καπιταλιστών με τρόπο που κάνει φανερό ακόμα και στον πιο ηλίθιο ότι στο σημερινό κοινωνικό καθεστώς δεν μπορεί να υπάρξει «κεφάλαιο που αποκτήθηκε με την εργασία του ιδίου», ότι, αντίθετα, όλο το υπάρχον κεφάλαιο δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η ιδιοποίηση ξένης εργασίας χωρίς την καταβολή αντίστοιχης πληρωμής. Και αν αυτή η απάτη με τις μετοχές που συνηθίζεται τελευταία έρθει με μεγάλη ορμή στη Γερμανία και την Αυστρία, αν οι πρίγκιπες και οι Εβραίοι, οι καγκελάριοι της αυτοκρατορίας2 και ο χαμηλόβαθμος κλήρος από κοινού βάλουν στο μάτι τις αποταμιεύσεις των ανθρώπων με λίγες οικονομίες, κάτι τέτοιο δεν μπορεί παρά να είναι ευπρόσδεκτο από εμάς.
Ωστόσο αυτή η πληθώρα κεφαλαίων, που κατευθύνεται στην αγορά χρήματος, αποτελεί μόνο την αντανάκλαση της άνθησης της μεγάλης βιομηχανίας. Σε όλους σχεδόν τους κλάδους της παραγωγής οι εργασίες προχωράνε με ρυθμούς πρωτόγνωρους εδώ και χρόνια. Αυτό συμβαίνει κυρίως στους δύο βασικούς βιομηχανικούς κλάδους της Αγγλίας, στους οποίους ο σίδηρος και το βαμβάκι αποτελούν τις πρώτες ύλες.
Τελικά, οι ιδιοκτήτες των κλωστηρίων του Λανκασάιρ έχουν και πάλι αρκετό βαμβάκι για να μπορούν να επεκτείνουν μαζικά τις εργασίες τους· και δε θα αφήσουν την ευκαιρία ανεκμετάλλευτη. Μόνο στη μικρή πόλη του Όλντχαμ, δεκαπέντε νέα κλωστήρια είναι υπό κατασκευή, με πενήντα χιλιάδες αδράχτια κατά μέσο όρο το καθένα -ένα σύνολο 750.00 ροκών, σχεδόν όσες υπάρχουν σε ολόκληρη την Τελωνειακή Ένωση3 (χωρίς την Αλσατία)!
Αντίστοιχου μεγέθους είναι και ο αριθμός αργαλειών, ενώ η ίδια εικόνα παρατηρείται και στις άλλες πόλεις του Λανκασάιρ4. Τα εργοστάσια που παρασκευάζουν τις μηχανές δουλεύουν για μήνες μετά, μερικά και για ένα χρόνο μετά, και καθορίζουν όποια τιμή θέλουν, αρκεί να μπορούν να παραδώσουν τις μηχανές. Εν συντομία, η κατάσταση φαίνεται να διαμορφώνεται πάλι όπως το 1844, μετά από το άνοιγμα της κινεζικής αγοράς5, όταν η μόνη αγωνία που είχαν οι εργοστασιάρχες ήταν αν θα μπορούν να ικανοποιήσουν την τεράστια ζήτηση· όπως έλεγαν, έπρεπε να κατασκευάζουν ρούχα για 300 εκατομμύρια ανθρώπους! Τότε ήρθε η αντιστροφή της κατάστασης, όταν τα έτη 1845 και 1847 ξαφνικά αποδείχτηκε ότι οι 300 εκατομμύρια Κινέζοι κατασκεύαζαν μέχρι τώρα μόνοι τους τα ρούχα τους -αν είναι ποτέ δυνατόν- και έτσι τα τεράστια πλεονάζοντα αγγλικά εμπορεύματα παρέμεναν συσσωρευμένα και απούλητα σε όλες τις αγορές, ενώ οι εργοστασιάρχες και οι κερδοσκόποι χρεοκοπούσαν κατά εκατοντάδες.
Το ίδιο θα συμβεί και αυτήν τη φορά· αυτοί οι άνθρωποι δε μαθαίνουν τίποτε, αλλά ακόμα και αν μάθαιναν, θα εξαναγκάζονταν από τον εσωτερικό νόμο της καπιταλιστικής παραγωγής να επαναλαμβάνουν συνεχώς σε όλο και μεγαλύτερη έκταση το γνωστό από παλιά κύκλο της οικονομικής άνθησης, της υπερπαραγωγής και της κρίσης, μέχρις ότου τελικά η εξέγερση των προλετάριων θα απελευθέρωνε την κοινωνία από την αναγκαιότητα αυτού του ανούσιου κύκλου.
Κάποιος κύριος Schwitzguebel απαιτεί στην Volksstaat, στο όνομα κάποιων άγνωστων σε ’μένα ομοσπονδιακών επιτροπών της ρομανσικής Ελβετίας6, να εξηγήσω καλύτερα αυτό που δημοσίευσα στην Volksstaat για τον κύριο Elpidin7. Δεν έχω καμία σχέση με τον κύριο Schwitzguebel και έτσι δεν μπορώ να πω γι’ αυτό το ζήτημα τίποτα σε οποιονδήποτε τρίτο. Αν, ωστόσο, ο ίδιος ο κύριος Elpidin επικοινωνούσε με τη Σύνταξη, θα θέσω τον εαυτό μου στη διάθεσή του και σε αυτήν την περίπτωση θα ζητήσω από τον εκδότη της Volksstaat να δώσει στον κύριο Elpidin τη διεύθυνσή μου, έτσι ώστε να επικοινωνήσει άμεσα μαζί μου.
Σημειώσεις
1. Το άρθρο αυτό περιλαμβάνεται στη γερμανική συλλογή Απάντων των Μαρξ-Ένγκελς, Marx Engels Werke, τόμ. 17, σελ. 458-460 και στην αντίστοιχη αγγλική συλλογή Marx Engels Collected Works, τόμ. 23, σελ. 34-36. Γράφτηκε από τον Ένγκελς στα γερμανικά στις 4.11.1871. Δημοσιεύτηκε στις 11.11.1871 στην εφημερίδα Der Volksstaat (όργανο του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Γερμανίας από το 1869 μέχρι το 1876), αρ. φύλλου 91
2. Εδώ ο Ένγκελς εννοεί τη Γερμανική Αυτοκρατορία (Kaiserreich) που συγκροτήθηκε το 1871 και έμεινε γνωστή και ως Δεύτερο Ράιχ.
3. Βλ. υποσημείωση 7, σελ. 131 της παρούσας έκδοσης.
4. Σημ. Μετ.: Εδώ ο Ένγκελς εννοεί την κομητεία και όχι την πόλη του Λανκασάιρ-
5. Η Συνθήκη του Νανκίνγκ το 1842, οι συμφωνίες μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ και μεταξύ Κίνας και Γαλλίας του 1844 παραμέρισαν τους περιορισμούς της εμπορικής επέκτασης της Αγγλίας και της Γαλλίας στην Κίνα. Η Κίνα εξαναγκάστηκε από τους Άγγλους αποικιοκράτες σε αυτήν τη ληστρική Συνθήκη μετά από τη λήξη του πρώτου Πολέμου του Οπίου (1839-1842). Σύμφωνα με αυτήν τη Συνθήκη, η Αγγλία πήρε το Χονγκ Κονγκ και πέντε από τα σημαντικότερα κινεζικά λιμάνια (Καντόνα, Αμόι, Φουτσόου, Νίγκμπο και Σαγκάη) άνοιξαν για το αγγλικό εμπόριο. Ακόμα προβλεπόταν η θέσπιση ευνοϊκών ζωνών εμπορίου για την Αγγλία. Στις 8.10.1843 η Κίνα εξαναγκάστηκε σε μία πρόσθετη συνθήκη με την οποία η Αγγλία αποσπούσε νέες παραχωρήσεις από την Κίνα: Το δικαίωμα της δημιουργίας ειδικών οικισμών στα ανοιχτά λιμάνια (Settlements), το δικαίωμα της ετεροδικίας (οι ξένοι υπήκοοι δεν υπόκειντο στην κινεζική νομοθεσία), καθώς και την υιοθέτηση της αρχής της μείζονος εύνοιας (προνόμια που απολάμβαναν τα άλλα κράτη στην Κίνα ίσχυαν αυτόματα και για την Αγγλία). Το 1844 η Κίνα εξαναγκάστηκε υπό την απειλή πολέμου να υπογράψει με τις ΗΠΑ και με τη Γαλλία παρόμοιες συμβάσεις. Έτσι ξεκίνησε η μετατροπή της Κίνας σε ημι-αποικία των καπιταλιστικών μεγάλων δυνάμεων.
6. Του τμήματος της Ελβετίας στο οποίο επίσημη γλώσσα είναι η λεγόμενη ρομανσική.
7. Βλ. το άρθρο του Φρ. Ένγκελς με τίτλο «Die Adresse “Der Blirgerkrieg in Frankreich” und die englische Presse», Der Volksstaat, αρ. φύλλου 54, 5.6.1871 (στη γερμανική συλλογή Απάντων των Μαρξ-Ένγκελς, Marx Engels Werke, τόμ. 17, σελ. 381 -382 και στην αντίστοιχη αγγλική έκδοση Marx Engels Collected Works, τόμ. 23, σελ. 375-377). Στην τελευταία παράγραφο του άρθρου ο Elpidin κατηγορήθηκε ως κατάσκοπος.
