O Antonio Labriola και η αντίσταση στον Μαρξισμό του Plekhanov και του Kautsky

 

 

O Antonio Labriola και η αντίσταση στον Μαρξισμό του Plekhanov και του Kautsky

 

 

 

 

[…]Οι χεγκελιανοί της Νάπολι προετοίμασαν το έδαφος για έναν ιταλικό μαρξισμό, που πηγαίνει από τον Σπαβέντα στον μαθητή του Λαμπριόλα, και από τον μαθητή του Λαμπριόλα Μπενεντέτο Κρότσε στον Γκράμσι. Αυτοί οι Ιταλοί εστίασαν στις έννοιες ιστορία, υποκειμενικότητα και συνείδηση, και αντιμετώπισαν με καχυποψία τη θετικιστική τάση να ερμηνεύεται ο μαρξισμός ως οικουμενικό και επιστημονικό σύστημα. Ο Λαμπριόλα άσκησε κριτική στον Πλεχάνοφ ακριβώς πάνω σε αυτό: «Αυτός ο επηρμένος τρόπος να μιλά για την επιστήμη θα κάνει τον επιστημονικό σοσιαλισμό καταγέλαστο σε όλο τον κόσμο. Το κακό είναι ότι πολλοί βλέπουν τον μαρξισμό σαν ένα είδος οικουμενικής σοφίας (Allweisheit)»(1).

Η δυσκολία να χαρακτηρίσουμε συνοπτικά τη σκέψη του Λαμπριόλα (2) απορρέει εν μέρει από τη φύση της. Εξ αιτίας της αντιπάθειας προς τον θετικισμό και τα συστήματα, ο Λαμπριόλα ήταν σκόπιμα μη συστηματικός και θραυσματικός. Προτιμούσε τον άτυπο χαρακτήρα των επιστολών και της διδασκαλίας από τις επαγγελματικές μονογραφίες. Ένα από τα μείζονα έργα του αποτελούνταν από επιστολές στον Σορέλ. Εξήγησε: «Ποτέ δεν είχα στο μυαλό μου να γράψω ένα τυπικό βιβλίο..διάλεξα τη μορφή της επιστολής, επειδή διακοπές, διαλείμματα στη συνέχεια της σκέψης και κατά καιρούς άλματα..δεν φαίνονται εκτός θέσεως και ξεκάρφωτα εδώ» (3). Η πιο εμφατικά: «Επί είκοσι χρόνια αντιπαθούσα τη συστηματική φιλοσοφία. Η στάση αυτή….με έκανε πιο έτοιμο να δεχθώ τον μαρξισμό»(4).

Η αδυναμία, σχεδόν η απουσία, ενός ιταλικού μαρξισμού κατά τη δεκαετία του 1880 ανάγκασε τον Λαμπριόλα να ανακαλύψει και να ξανασκεφτεί για λογαριασμό του τον Μάρξ. Για να το κάνει, εκμεταλλεύτηκε το χεγκελιανό του παρελθόν και τα εφόδια του. Από αυτήν την άποψη, ο Λαμπριόλα πήγε στον μαρξισμό όπως ο Μάρξ: μέσα από τον γερμανικό ιδεαλισμό. Όπως είπε στον Ένγκελς το 1894, έφτασε στον σοσιαλισμό μέσα από την αυστηρή του «χεγκελιανή εκπαίδευση» (5). Δεν έμαθε τον μαρξισμό «από το στόμα ενός μεγάλου δασκάλου» (6). Τα βιβλία του Μάρξ ήταν τα μοναδικά του μέσα, και ακόμη και αυτά δυσεύρετα. Μόνον ένα αντίτυπο της Κριτικής της πολιτικής οικονομίας του Μάρξ κατόρθωσε να εντοπίσει στη Ρώμη (7). Στα γράμματα του στον Ένγκελς συχνά παραπονιόταν για την έλλειψη κειμένων του Μάρξ στην Ιταλία.

Ο τύπος μαρξισμού του Λαμπριόλα εκφράστηκε στο λεξιλόγιο του. Οι όροι του μαρτυρούσαν τις προσπάθειες να αποστασιοποιηθεί από τον θετικισμό και τον αγοραίο μαρξισμό. Φιλύποπτος απέναντι στον όρο επιστήμη, προτιμούσε να λέει «κριτικός κομμουνισμός». «Αυτό είναι το αληθινό του όνομα, και δεν υπάρχει άλλο πιο ακριβές για αυτή τη θεωρία» (8). Έγραψε στον Ένγκελς τις σκέψεις του για τους όρους «επιστήμη» και Wisseschaft. Φρονούσε ότι η Wissenschaft είχε «πιο βαθύ, πιο οργανικό, πιο περίπλοκο» νόημα από την «επιστήμη των θετικιστών», που την αντικατέστησε στην Ιταλία. Για τον ίδιο λόγο, ο Λαμπριόλα προτίμησε την έκφραση «γενετική μέθοδος» από τον όρο «διαλεκτικός υλισμός». Η διαλεκτική στην Ιταλία είχε εκφυλιστεί σε ρητορεία και σοφιστεία. «Κανένας δεν γνωρίζει πια τη χεγκελιανή παράδοση» (9). Με το ίδιο πνεύμα διαμαρτυρήθηκε για τη «συμβατικότητα» και τις «στερεότυπες εκφράσεις» που μάστιζαν το σοσιαλιστικό τύπο (10).

Ο Λαμπριόλα συνεχώς αντιμαχόταν τον θετικιστικό και δαρβινικό μαρξισμό. Επέκρινε τη «μανία» των μαρξιστών που «φέρνουν μες στην επικράτεια του σοσιαλισμού όλη την υπόλοιπη επιστήμη» (11) και «επιδιώκουν να βρουν» εκείνη την «οικουμενική φιλοσοφία, στην οποία θα ταίριαζε πιθανόν ο σοσιαλισμός ως κέντρο των πάντων» (12). Αν και δεν απέρριπτε τον Δαρβίνο η την εξέλιξη, δεν δεχόταν την ταύτιση Μάρξ και Δαρβίνου. «Τι ωραία εικόνα! Υλισμός-Θετικισμός-Διαλεκτική, μια αγία τριάδα!» (13). Αν και ο Μάρξ και ο Ένγκελς υπολήπτονταν τον Δαρβίνο, είπε ο Λαμπριόλα, δεν τον θεωρούσαν «άνθρωπο που ανακάλυψε τους νόμους ολόκληρης της ανθρωπότητας» (14). «Η θεωρία μας δεν πρέπει να συγχέεται με τον δαρβινισμό, και δεν χρειάζεται να επικαλούμαστε εκ νέου τη σύλληψη μιας μυθικής, μυστικιστικής η μεταφορικής μορφής φαταλισμού». «Η ιστορία», συνόψισε περιεκτικά ο Λαμπριόλα, «είναι το έργο του ανθρώπου….οπότε δεν υπάρχουν λόγοι για να αναγάγουμε το έργο του ανθρώπου, που είναι η ιστορία, στον απλό αγώνα για την ύπαρξη» (15).

Οι ενστάσεις του Λαμπριόλα για τις σημασιολογικές παραχωρήσεις στον θετικισμό δεν ήταν άστοχες. Στο έργο του η υλιστική αντίληψη της ιστορίας εξέτασε τις λαϊκές συλλήψεις της αιτιότητας στην ιστορία, όπως η τύχη η ο ντετερμινισμός. Δήλωσε ότι αυτές οι «επιφανειακές» προσεγγίσεις θα διαλυθούν μόλις εμφανιστεί μια «επιστημονική» κριτική-τουλάχιστον αυτό νομίζουν πως έγραψε οι αγγλόφωνοι αναγνώστες του (16). Ο Λαμπριόλα δεν χρησιμοποίησε εδώ τον όρο «επιστημονικός» έγραψε ότι αυτοί οι επιφανειακοί τρόποι θα εξαφανιστούν μόλις εμφανιστεί «la critica della conoscenza», «η κριτική της συνείδησης» (17).

Οι λέξεις που χρησιμοποιεί ο Λαμπριόλα δείχνουν την παρουσία του ιστορικού Χέγκελ. Πράγματι, στο πρώτο του έργο υπερασπίστηκε τον Χέγκελ εναντίον του Κάντ (18). Ως το τέλος παρέμεινε προσκολλημένος σε έναν χεγκελιανό πυρήνα του μαρξισμού στην ιδέα της ανθρωπότητας που αυτό-αναπαράγεται με την πράξιν της (19). Στους κόλπους των θεωρητικών της Β Διεθνούς, ο Λαμπριόλα ξεχώρισε ως ο δριμύτερος κριτικός του αγοραίου και θετικιστικού μαρξισμού (20). Η οξύτατη κρίση του ήταν από χεγκελιανή πέτρα. Κατάγγειλε τους «αγοραίους κήρυκες του μαρξισμού» που, περιστέλλοντας τον σε μια απλή θεωρία οικονομικής αλλαγής, του «έκλεβαν» την «εγγενή φιλοσοφία» του (21). Σε ένα από τα καλύτερα κείμενα του έγραψε:

«Ο κριτικός κομμουνισμός δεν κατασκευάζει επαναστάσεις, δεν προετοιμάζει εξεγέρσεις, δεν παρέχει στρατιές για ταραχές. Αναμειγνύεται με το προλεταριακό κίνημα, αλλά βλέπει και υποστηρίζει αυτό το κίνημα στην πλήρη κατανόηση που έχει, που μπορεί να έχει και που πρέπει να έχει, με όλες τις σχέσεις της κοινωνικής ζωής ως όλον. Κοντολογίς, δεν είναι ένα σεμινάριο στο οποίο εκπαιδεύονται ανώτεροι αξιωματούχοι του προλεταριάτου, αλλά είναι λίγο-πολύ η συνείδηση της επανάστασης και ιδίως η συνείδηση των δυσκολιών της»(22).

Εξ αιτίας της αργοπορημένης άφιξης του στον μαρξισμό και της περιφρόνησης του προς τα συστηματικά γραπτά, τα μείζονα έργα του Λαμπριόλα είναι λιγοστά και όλα γραμμένα μέσα σε λίγα χρόνια: Σε ανάμνηση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου (1895), Για τον ιστορικό υλισμό (1896), και Σοσιαλισμός και φιλοσοφία (1897). (Πέθανε το 1904). Εν τούτοις, άμεσα και έμμεσα ο Λαμπριόλα ενέπνευσε μια μαρξιστική γραμματεία που βασίστηκε στον ιστορικό Χέγκελ…..

 

 

Σημειώσεις

 

 

1) Λαμπριόλα στον Κάουτσκυ (8.10.1898), στο GiulianoProcaci, “AntonioLabriolaelarevisiondelmarxismoattraversolepistolarioconBernsteineconKautsky”, AnnaliFeltrinelli, III (1960), σελ 317.

2) Ίσως η καλύτερη παρουσίαση του Λαμπριόλα να είναι το βιβλίο του EugenioGarinIntroductiontoLabriolaLaconzecionematerialisticadellastoria (Bari 1967). Η αναγνωρισμένη βιογραφία είναι LuigiDalPane, AntonioLabriola (1935) (επανέκδ. Bologna, χ.χ) Βλ Bruno Widmar, “La giovinezza di Antonio Labriola”, Revista Storica del Socialismo, ΙΙΙ (1960), σ 639-676.

3) A.Labriola, Socialism and Philosophy (Chicago, 1918), σ 5-6

4) Ibid, σ 96 «Από καιρό έχω χάσει το χάρισμα να επαναλαμβάνω γραπτά τα πράγματα που εξέφραζα αυθόρμητα, με ρέοντα και ευέλικτο λόγο, όπως άρμοζε στην περίσταση, που αγκάλιαζαν πολλά παράπλευρα ζητήματα και έγεμαν αναφορών» (σ 146) Βλ τα σχόλια του Κρότσε για τον Λαμπριόλα ως δάσκαλο και συγγραφέα στο ”ComenacqueecomemoriilmarxismoteoricoinItalia (1895-1900)”, Materialismostoricoedeconomicamarxistica (Bari, 1961), σ 285.

5) Λαμπριόλα στον Ένγκελς (14.3.1894), στο A.Labriola, Lettere a Engels (Rome, 1949), σ 1942.

6) Labriola, “Del socialism”, στο Labriola, Scritti politici 1886-1904, επιμ V.Gerratana (Bari, 1970), σ 185.

7) Λαμπριόλα στον Ένγκελς (21.2.1891), στο Labriola, Lettere a Engels, σελ 10. Για τη διάδοση του Μαρξισμού εκείνα τα χρόνια βλ E.Hobsbawm, ‘Ladiffusiondelmarxismo (1890-1905)”. Studi Storici, XV (1974), σ 241-269.

8) A.Labriola, Εssays on the Materialistic Conception of History (Chicago, 1908), σ 13.

9) Λαμπριόλα στον Ένγκελς (13.6.1898), στο Labriola, Lettere a Engels, σελ 146-148

10) Λαμπριόλα στον Κάουτσκυ (29.08.1897), στο Procaci, “Antonio Labriola e la revision del marxismo. Παραπονέθηκε στον Μπερνστάιν ότι το DieNeueZeit δεν θα ήταν ποτέ «κριτικό περιοδικό» (σ.319).

11) Labriola, Socialism and philosophy, σ 100.

12) Ibid, σ 96

13) Ibid, σ 101

14) Ibid, σελ 105

15) A.Labriola, Εssays on the Materialistic Conception , σελ 120-121.

16) Ibid, σελ 101-102

17) Labriola, La conzecione materialistic, σ.65.

18) Α.Labriola, “Una risposta alia prolusion di Zeller” (1862), στο Labriola, Opere, επιμ F.Sbarber (Naples, 1972)

19) Labriola, Socialism and Philosophy, σ 43, 87. Tα ιταλικά “nel processo della praxis” γίνεται στην αγγλική μετάφραση “practical process”. Βλ La conzecione materialistic, σ 204.

20) Οι κριτικές στον Λαμπριόλα εστιάστηκαν στην ανάλυση του αναθεωρητισμού και της αποικιοκρατίας που έκανε. Βλ Enzo Santarelli, La revision del marxismo in Italia (Bari, 1971). OMarramao υποστηρίζει ότι ο Λαμπριόλα και ο Κάουτσκυ ήταν παρόμοιοι. Βλ και NicolaBadaloni, “Labriolapoliticoefilosofo”, CriticaMarxista, IX (1971), σ 16-35, GiovanniMastroianni, “IsaggidiAntonioLabriola”, StudiStorici, VI (1965), σ 329-341, και μια απάντηση: AugustoGuerra, “ DeterminismoelibertanellostoricimodiAntonioLabriola”, StudiStorici, VI (1965), σ 501-506.

21) Labriola, Socialism and philosophy, σ 501-506

22) A.Labriola, Εssays on the Materialistic Conception, σ 53.

 

 

 

 

 

Απόσπασμα από το βιβλίο του Russell Jacoby, Η Διαλεκτική της ήττας, εκδόσεις Νησίδες σ.σ. 53-55.

 

 

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *