Walter Benjamin: ‘Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας’
«Ανασύνθεση του παρελθόντος δεν σημαίνει αναγνώριση του «με τον τρόπο που υπήρξε πραγματικά». Σημαίνει το άρπαγμα μιας μνήμης καθώς αστράφτει σε μια στιγμή κινδύνου». (Walter Benjamin’).
Οι ‘θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας’ του Γερμανοεβραίου στοχαστή Walter Benjamin συνιστούν ένα περιώνυμο κείμενο που αναπαράγει μεταιχμιακές απολήξεις, την οριακότητα ενός λόγου που ‘παράγει’ ιστορία, ιδέες ως ανασημασιοδότηση ή ως εμπροσθοφυλακή στο ‘κιβώτιο’ του ρητού & άρρητου γίγνεσθαι..
Μέσα από την κοινοποίηση 18 θέσεων, ο Walter Benjamin επιδιώκει να συγκροτήσει την υποκειμενικότητα εν καιρώ βαθιάς κρίσης, μετατοπίζει το ‘σύνορο’ των ιστορικών αντινομιών και υλικών και μη μεταπτώσεων, εναλλάσσει τα ‘μαθηματικά’ του προσδιορισμού σε σχέση με τον άλλον με τις παλινδρομήσεις & προβολές του ‘χρόνου του τώρα’, του εκτατικού ‘jeitztzeit’..
Οι Θέσεις συνθέτουν το ιστορικό προτσές υπό τους όρους μίας ‘μορφικής’ κυριαρχίας, διαμεσολαβούν το ή τα πεδία της εμπλόκισης της, προχωρούν στη διανοητική & επιστημολογική λογική της εμπρόθετης διαχείρισης του ιστορικού προτσές..
Είναι η κάθε Θέση που αντανακλά το βάρος του ιστορικού χρόνου στις ζωές των ανθρώπων-κοινωνικών υποκειμένων, ενέχοντας παράλληλα τις πλαισιώσεις μίας τέχνης (και διαδικασίας) της απένταξης, την εμπρόθετη δράση του απροϋπόθετα στοχαστικού, την ίδια στιγμή που προσδιορίζει τους αντανακλαστικούς παραμορφωτικούς ‘καθρέφτες’ του κοινωνικού είναι..
Ο Benjamin αποδίδει τον χρόνο-‘μήτρα’ (‘matrix‘) των σφαιρικών αποτυπώσεων, προσλαμβάνοντας τα χαρακτηριστικά ενός διαλεκτικού μαρξισμού της ‘εισπήδησης’: μίας επώδυνης ‘εισπήδησης’ στο πεδίο του ιστορικού προτσές, διαλεκτικές προσλήψεις της αναπαραγόμενης κυρίαρχης θέασης, το σχήμα της εν καιρώ και εν έργω δόμησης του θεωρούμενου ‘τίποτα’..
Η κίνηση του διαλεκτικού μαρξισμού στοιχίζεται με τις εννοιολογήσεις της ‘παλαιάς’ αλλά & της ΄νέας’ πολιτειότητας, φέροντας τις προκείμενες του πραγμολογικού οικονομικού πυρήνα καθώς και τις πολιτικές πλαισιώσεις μίας επιστημολογίας των εμπρόθετων συσχετίσεων..
Ο Βenjamin, ‘ενσαρκώνοντας’ τον χρόνο της αναμονής, εμπαίζει τα όρια του ιστορικά προσπελάσιμου, παράλληλα με την διαδικασία της ‘χασματοποίησης’ αυτού που νοείται ως περίγυρος: στα ‘ερείπια’ των αφιερώσεων ο χρόνος, στα διάκενα της πειθάρχησης-επικυριαρχίας η αντίληψη του ‘κινητικού’ ή συστρεφόμενου ιστορικού χρόνου, στην ιστορία η μη-ιστορία, το μύθευμα & το μη-μύθευμα, το αστάθμητο, το μη-ευθύγραμμο στοιχείο που εισέρχεται στο πεδίο της τελεολογίας της ευθύγραμμης συνέχειας, λειτουργώντας, ως ένα ιδιαίτερο ιστορικό προτσές μίας παράταιρης ‘παγωμένης’ ιστορίας..
Η ιστορία είναι ο χρόνος που ‘συσπάται’, που δεν ευθυγραμμίζεται με τις μείζονες και ελάσσονες πράξεις και αφηγήσεις.. Είναι η μετωνυμία του πολλαπλού ‘aufheben’ (εδώ έγκειται η θεωρητική καλοτυχία της γερμανικής γλώσσας για την οποία έκανε λόγο ο Χέγκελ), του ‘παύω’ και του ‘αναπτύσσω’ ‘μορφικές’ διαδικασίες εντός της ολότητας, όψεις που αναπαριστούν την τέχνη της εμβάθυνσης..
Το ‘άλμα της τίγρης στο παρελθόν’ του Walter Benjamin επικοινωνεί με την ‘ονειροπόληση’ πάνω στη ράχη ενός τίγρη’ του Nietzche. Oι ‘Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας’ φέρουν την θρησκευτική ‘Ημέρα της Κρίσεως’ ως πρακτική μετωνυμία μίας καθόλα επώδυνης, σχεσιακής και αντιθετικής ‘ελεγείας’..
Οι ‘Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας’ επιδιώκουν να δομήσουν μία φιλοσοφία της ανασυνθέμενης επάρκειας, τις συνθήκες μίας μετουσίωσης του πράττειν σε εκτόπιση και σε νύξη.. Η φιλοσοφία των στρατηγικών κυκλωτικών κινήσεων, δύναται να ‘κυλά’ δίπλα ή εντός της ‘κυλιόμενης’ ταξικότητας..
Είναι η ιστορία που εκβάλλει προς κατευθύνσεις διαμεσολάβησης από το ανθρώπινο-κοινωνικό μέτρο, ιστορία προς, ιστορία που δύναται να προσλάβει στοιχεία μεσσιανικότητας στο καθημερινό, στη ‘σκόνη’ των εξουσιαστικών πρακτικών και ερειπίων..
Στον Μπενγιαμικό λόγο, ο άγγελος στον πίνακα του Klee δείχνει προς έκκεντρες κατευθύνσεις, προς τις δυνατότητες της ‘μήτρας’ να ‘γεννά’ θύελλες, προς τους δείκτες του μπρος και του πίσω.. Ο άγγελος αναπαριστά το χρόνο του μη-ανήκειν, την θρησκευτικότητα του ‘χαμένου’ ονόματος, την επανάσταση με και δίχως επαναστάσεις, τις αντιφάσεις του ονόματος και των διερωτήσεων. Ο ‘χρόνος του τώρα’ διασπάται, καθίσταται ανθρωποκεντρικός, ‘μυεί’ στην οικειότητα του ιερού..
Οι ‘Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας’, αυτή η λογοθετική ‘βία’ της ερμηνείας του ηθοποιού, αυτό το θέατρο του ‘σπασμένου’ οράματος, συνιστούν το ίδιο και το άλλο πρόσωπο του έργου του Δημήτρη Δημητριάδη ‘Πεθαίνω σαν χώρα’..
Και στον πυρήνα των Θέσεων, ‘εδαφικοποιείται’ το λανθάνον, το αστάθμητο και το πιεστικό υπό την πρισματική φορά της ‘ανένταχτης’ δυναμικής, όσο ‘ανένταχτη’ είναι και η ‘μητρική’ ιστορία του πριν και του τώρα.
Οι ‘Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας’, αυτά τα συγκαιρινά ‘άνθη του κακού’, προσλαμβάνουν την ανοιχτότητα, την διαλεκτική κίνηση των κοινωνικών τάξεων προς το δικό τους μείζων, προς την δική τους γνώση.. Όπως το θέτει ο ίδιος ο Benjamin: ”Η συνείδηση ότι πρόκειται να ανατινάξουν το συνεχές της ιστορίας είναι χαρακτηριστικό των επαναστατικών (υποτελών) τάξεων τη στιγμή της δράσης τους’..
Την λέξη την διακρατεί η δυνατότητα της φυγής, της επιστήμης προσεταιρισμού, ανάλυσης των αντιθέσεων.. Την διακρατεί η δι-ιστορικότητα της διαπάλης και των αφηγήσεων που την ‘αιμοδοτούν’..
‘ Οι θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας’ παραπέμπουν στον άγγελο του Klee, επιδιώκοντας να συγκροτήσουν μια γνώση μοριακών αισθήσεων, κοινοποιόντας την ιστορία των συσπάσεων, των επανεγγραφών. Στις θέσεις ανακύπτει το πεδίο της παρουσίας, της βιωματικής εμπλοκής, των κοινωνιο- γλωσσικών αντιφάσεων της δημιουργίας.. Ο ‘ χρόνος του τώρα’ είναι ο χρόνος του ιστορικού ‘συνόρου’..
Το έργο του Walter Benjamin διεκδικεί την πρόσβαση στην ιστορία του ‘απαραβίαστου’ κοινοποιώντας την ‘τέχνη’ του πολιτικού όντος.. Οι Θέσεις κοινοποιούν την πάλη των τάξεων στην ιστορία, (η μεσσιανική «πύλη» της απροϋπόθετης & προϋποτιθέμενης γνώσης), στην ιστορία του «ένσαρκου» γίγνεσθαι.
«Σαν λουλούδια που γυρίζουν τους κάλυκες τους προς τον ήλιο, έτσι προσπαθούν και τα περασμένα, εξαιτίας ενός ηλιοτροπισμού μυστικής φύσης, να στραφούν προς την κατεύθυνση εκείνου του ήλιου που ανατέλλει στον ουρανό της ιστορίας. Ο ιστορικός υλιστής πρέπει να είναι γνώστης αυτού του πιο αφανούς από όλους τους μετασχηματισμούς».1
Τους προσίδιους μετασχηματισμούς οι οποίοι σωρεύουν το ‘κράτος’ των αντιθέσεων, των αντινομιών, της αμφίδρομης σχεσιακότητας-επικοινωνίας στο περιβάλλον της ‘διαρκούς’ κεφαλαιοκρατικής ‘προόδου’, της συστηματικής προβολής στο πράττειν της απόσπασης υπεραξίας και των κινήσεων που αυτή προκαλεί..
Ο Walter Benjamin αφηγείται το ιστορικό προτσές ως υπόδειγμα μίας μυθικής κοινωνικής οριακότητας που ενσκήπτει επί ζώντων και νεκρών, ως η βία που παλινδρομεί προ του διάκενου, του συμβάντος της διερώτησης: τι δύναται να σημάνει η έκφραση των πρωταρχικών ιδεών; Η ιστορία υπό τις πτυχώσεις της επιδραστικής μνήμης και α-μνησίας; Πως αναπαρίσταται στον πίνακα του Klee; Πως επενεργεί η πάλη των τάξεων στις σχέσεις εντός ιστορίας, στο ιδεώδες της εξέλιξης, στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής του παρόντος υποκειμενισμού, στις αφηγήσεις του ορατού, στον αναπροσδιορισμό των τραυμάτων, στην «αξιακή αντικειμενικότητα» του Καρλ Μαρξ;
H Μπενγιαμική ιστορία ως μνήμη που μετρά ως κίνδυνος, όπως διακρατεί και μετρά τα συμβάντα ως κίνδυνο, ως έκφανση της κοινωνικής μηχανικής της διαδικασίας ονοματοδοσίας σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, ως γνώση και μη γνώση του κοινωνικά διάτρητου, αυτού που διατηρείται στις οσμές των σωμάτων.. Η α-συνέχεια ως μετωνυμία, ως στιγμή που επικαλύπτει ή επικαλείται και συνειρμικά τον χώρο..
1 Βλέπε σχετικά, Benjamin Walter, ‘Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας’, Λέσχη Κατασκόπων του 21ου αιώνα, Αθήνα, Σεπτέμβριος 2015, σελ. 12.
