Για τον Υπερρεαλισμό

 

Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του μεγάλου υπερρεαλιστή ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκου που πέθανε σαν σήμερα, 3 Αυγούστου 1975.

 

Υπερρεαλισμός

 

Υπερρεαλισμός αποκλήθηκε το καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε και άνθησε στο Παρίσι την περίοδο του Μεσοπολέμου. Ο όρος επινοήθηκε το 1917 από τον Γάλλο ποιητή Γκιγιώμ Απολιναίρ στο θεατρικό του έργο ‘‘Οι Μαστοί του Τειρεσία”. Δήλωνε, έτσι, τον αναλογικό τρόπο με τον οποίο μπορεί ν’ αποδοθεί η πραγματικότητα. Βασικές επιρροές της πρώιμης υπερρεαλιστικής ομάδας ήταν οι Ρεμπώ, Λωτρεαμόν, Μαλλαρμέ, ο γερμανικός ρομαντισμός και το αγγλικό γοτθικό μυθιστόρημα. Επίσης, πολλοί από τους πρώτους σουρρεαλιστές προήλθαν από το προγενέστερο κίνημα του Ντανταισμού. Το πρώτο γνήσια υπερρεαλιστικό έργο είναι τα ”Μαγνητικά Πεδία’‘(1919) των Αντρέ Μπρετόν και Φιλίπ Σουπώ. Το επίσημο όργανο του υπερρεαλιστικού κινήματος ήταν αρχικά το περιοδικό La Revolution Surrealist(1924-1929).

Ο Μπρετόν χαράζοντας τις γενικές γραμμές του Υπερρεαλισμού, στο ”Μανιφέστα του Σουρρεαλισμού’‘(1924), γράφει:”Υπερρεαλισμός: όνομα αρσενικό. Καθαρός ψυχικός αυτοματισμός με τον οποίο μπορείς να εκφράσεις είτε προφορικά, είτε γραπτά ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο την πραγματική λειτουργία της σκέψης. Υπαγόρευση της σκέψης με την απουσία κάθε ελέγχου από τη λογική, έξω από κάθε προκατάληψη αισθητική ή ηθική”. Ο Μπρετόν, εξοικειωμένος με τις τεχνικές της φρουδικής ανάλυσης, εισήγαγε έναν επιθετικό μοντερνισμό, ο οποίος άλλαξε μια για πάντα την ιδέα που έχουμε για κάθε ακαδημαική και έλλογη μορφή τέχνης. Ο υπερρεαλιστικός αυτοματισμός αποτελεί, ως και σήμερα, για τους μυημένους, τη διαδικασία γραφής ή σχεδίασης κατά την οποία ο δημιουργός λειτουργεί αυθόρμητα, προβάλλοντας μ’ αυτόν τον τρόπο το ασυνείδητο χωρίς κανένα στοιχείο αυτολογοκρισίας ή ηθικού και αισθητικού περιορισμού.

Διακεκριμένα μέλη του κινήματος, όπως ο Ελυάρ, ο Κρεβέλ, ο Ντεσνός, ο Περέ, ο Βιτράκ κ.α., αντέδρασαν σ’ αυτό που οι ίδιοι ερμήνευσαν ως μια βαθιά κρίση του δυτικού πολιτισμού, προτείνοντας μια ευρύτερη αναθεώρηση των αξιών σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, στηριζόμενοι στις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόυντ και στα πολιτικά ιδεώδη του Μαρξισμού. Έδωσαν έμφαση στις παράλογες ή μη σοβαρές μορφές συμπεριφοράς, για να απαλλάξουν μια και καλή τον άνθρωπο από τα συμπτώματα ευνουχισμού, αλλοτρίωσης, περιχαράκωσης και υποβίβασης στις κατηγορίες του κάνω και του έχω. Ο Υπερρεαλισμός είχε μεσσιανικό και επαναστατικό χαρακτήρα και γι’ αυτό συγχρωτίστηκε σχεδόν αμέσως με την πολιτική. Εξέφρασε έναν έντονα πολιτικό ευαγγελισμό και οραματίστηκε την απελευθέρωση του ανθρώπου από κάθε μορφή δουλείας και καταπίεσης, ευλογώντας κάθε μορφή ουτοπίας. Ο Μωρίς Μπλανσό έγραψε:”Ο Υπερρεαλισμός δεν είναι σύστημα ή σχολή. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη πρακτική ζωής, που έχει τη δική της γνωσιοθεωρία για μια θεωρία της πράξης”.

Εκτός από την ποίηση και την πεζογραφία ο Υπερρεαλισμός επηρέασε και το θέατρο(Αρτώ), τον κινηματογράφο(Μπονιουέλ), τη ζωγραφική(Νταλί, Πικάσο, Έρνστ, Μίρο, ντε Κίρικο), τη γλυπτική(Τζιακομέτι). Ως επίσημο έτος της εμφάνισης του στην Ελλάδα θεωρείται το 1935 όταν ο Ανδρέας Εμπειρίκος εξέδωσε την ποιητική συλλογή ”Υψικάμινος”. Επίσης, υπερρεαλιστής καταγράφεται ο Νικόλαος Εγγονόπουλος από την στιγμή της εκδόσεως του ”Μην ομιλείται εις τον οδηγό” το 1938, καθώς και πολλοί μεταγενέστεροι αυτών, μεταξύ των οποίων ο Οδυσσέας Ελύτης(στην αρχή της δημιουργίας του), η Μαίρη Αξιώτη, ο Νίκος Γκάτσος, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο Νάνος Βαλαωρίτης κ.α.

Αποτιμώντας την προσφορά του υπερρρεαλισμού, ο ιστορικός λογοτεχνίας Μaurice Nadeau γράφει:”Ο Σουρρεαλισμός φιλοδοξούσε να σπάσει το φράγμα του υποκειμενισμού. Ο άνθρωπος δεν ήταν πια το κατασκεύασμα ενός αιώνα θετικισμού, συνειρμισμού και επιστημονισμού, αλλά ένα πλάσμα με επιθυμίες, ένστικτα και όνειρα, έτσι όπως τον φανέρωνε η ψυχανάλυση. Οι σουρρεαλιστές, με τον δικό τους τρόπο, έγιναν μαρξιστές και φρουδιστές, κι έριξαν το βάρος στη διπλή επανάσταση που έπρεπε να γίνει: ν’ αλλάξουμε τον κόσμο, ν’ αλλάξουμε τη ζωή”.

Τα συνθήματα ”ν΄αλλάξουμε τον κόσμο” και ”ν΄αλλάξουμε τη ζωή”, που στοίχειωσαν τις καλλιτεχνικές ανησυχίες των σουρρεαλιστών, ίσως αποτελούν την απάντηση και στις απαιτήσεις του σύγχρονου ανθρώπου για έναν καλύτερο κόσμο, για μια καλύτερη ζωή.

 

Σημ: Ο πίνακας είναι ”Τα ανθρωπόμορφα συρτάρια” του Σαλβαδόρ Νταλί(1936)

 

 

Αναδημοσίευση απο: https://duckduckgo.com/?q=%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%AD%CE%B1%CF%82+%CE%B5%CE%BC%CE%B5%CF%80%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CF%82+%CF%85%CF%80%CE%B5%CF%81%CF%81%CE%B5%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82&t=ffsb&atb=v23&ia=web

3 σχόλια

  1. ΤΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΑΝΤΑΚΗΣ Απάντηση

    Ο Υπερρεαλισμός ,ως κίνημα συνολικής μεταμόρφωσης της ζωής,υπήρξε,ίσως,
    ο τελευταίος υγιής πνεύμονας της δυτικής κοινωνίας.Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποί του,ιδίως στην Γαλλία, συνδέθηκαν με τον κομμουνισμό και τον αναρχισμό με πολυκύμαντες και ταραχώδεις συχνά σχέσεις.Στα καθ΄ημάς μελανό
    σημείο υπήρξε η σύλληψη του Εμπειρίκου από τον ΕΛΑΣ στην εκκένωση της
    Αθήνας και η ομηρεία του.
    Θεωρώ σημανικότερο Ελληνα υπερρεαλιστή τον Ν.Καλαμάρη-ή Κάλας,Ράντος και Σπιέρχος,που εκτός από ποιητής υπήρξε κορυφαίος και εντελώς πρωτότυπος δοκιμιογράφος και θεωρητικός.Το έργο του΄ΕΣΤΙΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ¨είχε ενθουσιάσει τον Μπρετόν και αποτελεί ιδιοφυή συνθετική παρουσίαση των υπερρεαλιστικών αρχών με ταυτόχρονη ανάλυση των κοινωνικοπολιτικών διακυβευμάτων των καιρών του και καιρών μας

  2. Praxis Review Απάντηση

    Ενδιαφέρουσες οι παρατηρήσεις σου. Και σίγουρα δεν θα διαφωνήσει κανείς για την σημασία και την επιρροή αυτού του ρεύματος, ανεξάρτητα από την μια ή την άλλη επιμέρους εκτίμηση. Ενδιαφέρουσα είναι και η ιστορία της προσπάθειας σύνδεσης αυτού του ρεύματος με το κομμουνιστικό κίνημα πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (κυρίως στην πατρίδα του Μπρετόν). Από αυτήν την ιστορία κυρίως προέρχεται και η εικόνα του ιστολογίου για αυτά τα έργα. Οπότε, χρήσιμα τα σχόλια για μεγαλύτερη αναζήτηση…

  3. ΤΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΑΝΤΑΚΗΣ Απάντηση

    Το τελευταίο ψευδώνυμο είναι Σπιέρρος και όχι Σπιέρχος,όπως εκ παραδρομής
    έγραψα στο πρώτο σχόλιο

Γράψτε απάντηση στο ΤΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΑΝΤΑΚΗΣ Ακύρωση απάντησης

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *