Η Ελληνοφρένεια και τα όρια της ελευθερίας της πληροφόρησης
.
Γράφει ο Hugo Sillén
Η περιπτώση του πρόσφατου «κοψίματος» της τηλεοπτικής Ελληνοφρένειας από τον αερά του τηλεοπτικού σταθμού Alpha είναι πολύ χρήσιμη για την διεξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την περίφημη «ελευθερία» λόγου και πληροφορίας που υπάρχει στα δυτικά αστικά κράτη. Ένα πολυφορεμένο επιχείρημα που χρησιμοποιείται πολλές φορές για να «αποδείξει» την ανωτερότητα του φιλελεύθερου καπιταλισμού από τα κράτη του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού έχει να κάνει με την δυνατότητα πολύπλευρης ενημέρωσης του πολίτη στα πλαίσια μιας “αγοράς ιδεών”, με τελικό στόχο την επιλογή της καλύτερης πρότασης από τους ενημερωμένους ψηφοφόρους-πελάτες. Σε αντιπαράθεση με αυτήν την ιδεαλιστική φιλελεύθερη αντίληψη έρχονται τα «καταπιεστικά» και «απολυταρχικά» συστήματα των χωρών του σοσιαλιστικού μπλοκ.
Παρόλο που δεν αποτελεί στόχο αυτού του άρθρου να μπει σε λεπτομέρειες σχετικά με το αντιπαράδειγμα της πληροφόρησης στα σοσιαλιστικά κράτη, αξίζει να σημειωθεί ότι βασικό ρόλο στην ανατροπή του σοσιαλισμού στην Ανατολική Γερμανία έπαιξε ο φιλελεύθερος τύπος που κυκλοφορούσε χωρίς καμία λογοκρισία (Coban, 2013; historynedblog, 2017). Σε κάθε περίπτωση ο στόχος αυτού του άρθρου είναι η εξέταση των φιλελεύθερων επιχειρημάτων περί ελευθερίας της πληροφόρησης διαμέσου και του παραδείγματος της Ελληνοφρένειας, μιας εκπομπής που ούτως ή άλλως δοκίμαζε τις αντοχές και την ανεκτικότητα του συστήματος.
Η Ελληνοφρένεια δεν είναι μια οποιαδήποτε σατιρική εκπομπή από τις πολλές που υπάρχουν στο Ελληνικό τηλεοπτικό τοπίο αλλά μια εκπομπή με ξεκάθαρο ιδεολογικό και πολιτικό στίγμα που ξεφεύγει από την καθιερωμένη σάτιρα του «όλοι είναι το ίδιο» και των ίσων αποστάσεων που ουσιαστικά προσφέρει μόνο εκτόνωση αλλά και καμία λύση. Για αυτό και είναι σημαντική η διεξαγωγή συμπερασμάτων από την ύπαρξη της αλλά και το κόψιμο της στην δεδομένη χρονική στιγμή.
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι εντός του καπιταλισμού το κίνητρο του κέρδους δημιουργεί δυνατότητες για την ύπαρξη εναλλακτικών εκπομπών, όπως η Ελληνοφρένεια οι οποίες έχουν διττό ρόλο καθώς πέρα από τα χρήματα που αποφέρουν στο μέσο που τις φιλοξενεί μέσω της εμπορευματοποίησης των εναλλακτικών κοινών, λειτουργούν και ως μέσα επικύρωσης της ανεκτικότητας του συστήματος στην διαφορετική άποψη. Επομένως γιατί «κόπηκε» η εκπομπή τώρα και μάλιστα με τόσο άκομψο τρόπο, μην επιτρέποντας στην ομάδα να αποχαιρετήσει το κοινό της, δεδομένου και ότι μιλάμε για μια εκπομπή που υπάρχει τηλεοπτικά από το 2007; Η εξήγηση που δόθηκε από το κανάλι ήταν τα χαμηλά νούμερα της εκπομπής, επομένως το οικονομικό κομμάτι της εξίσωσης.
Για να το θέσουμε απλά η εκπομπή δεν «έφερνε» τα χρήματα της και αυτό είναι ένα λογικό επιχειρήμα σε ένα σύστημα που λειτουργεί με απώτερο στόχο το κέρδος και την εξαγωγή υπεραξίας από την εργασία, ωστέ να κοπεί μια εκπομπή που δεν αποφέρει υλικό κέρδος. Θα ήταν παράλογο να περιμένουμε από οργανισμούς που λειτουργούν εντός του καπιταλιστικού πλαισίου να εξυπηρετήσουν κάποιον άλλο στόχο εκτός από την προώθηση των συμφερόντων της ιδιοκτησίας τους. Είναι ωστόσο αληθής ο ισχυρισμός σε αυτήν την περίπτωση; Όσοι άκουσαν την ραδιοφωνική Ελληνοφρένεια την επόμενη του κοψίματος της τηλεοπτικής θα άκουσαν τους Καλαμούκη και Μπαρμπαγιάννη να παραθέτουν τα δικά τους στοιχεία και επιχειρήματα απέναντι στους ισχυρισμούς της εργοδοσίας.
Ισχυρίζονται λοιπόν οτι στην χειρότερη των περιπτώσεων η εκπομπή έβγαζε τα χρήματα που χρειάζονταν για την παραγωγή της και ότι το 12% τηλεθέασης της στην ώρα προβολής της αντιστοιχεί σε περισσότερα «μάτια» από τους εξίσου χαμηλούς μέσους όρους άλλων εκπομπών του καναλιού που βρίσκονται και σε ζώνες χαμηλότερης συνολικής τηλεθέασης. Η τηλεθέαση της τελευταίας εκπομπής (20%) αλλά και το ιστορικό της εκπομπής δεν δίνουν λοιπόν βάρος στους ισχυρισμούς της εργοδοσίας για οικονομικούς λόγους που οδήγησαν στο κόψιμο της εκπομπής.
Επομένως η αναζήτηση της αιτίας της αυλαίας της εκπομπής πρέπει να γίνει σε λόγους και αιτίες πολιτικής υφής και για να λέμε τα πράγματα με το όνομα τους με το γεγονός ότι η Ελληνοφρένεια ήταν μια φωνή που προέτασε την πραγματική εναλλακτική της εργατικής τάξης, την εργατική λαϊκή εξουσία. Πολλοί μίλησαν για συνομοσιολογία σε όσους «είδαν» πολιτική παρέμβαση στο κόψιμο της εκπομπής, ωστόσο μιλάμε για το μιντιακό σύστημα της Ελλάδας, το οποίο σε σχέση με τα αντίστοιχα συστήματα της βόρειας Ευρώπης είναι πολύ πιο απροκάλυπτα πολιτικοποιημένο και με βαθιές οικονομικές και εξαρτητικές σχέσεις μεταξύ οικονομικής εξουσίας και πολιτικού προσωπικού, όπως έχουν αναλύσει και οι Hallin και Mancini στο σημαντικό βιβλίο τους Comparing Media Systems (2004).
Είναι η ίδια η φύση της πολιτικής οικονομίας του Ελληνικού μιντιακού συστήματος που δημιουργεί τον συγκεκριμένο φαινότυπο λειτουργίας. Οι ίδιες παθογένειες στην παραγωγή και διασπορά της πληροφορίας φυσικά παρατηρούνται σε όλα τα δυτικά φιλελεύθερα κράτη καθώς οι λογικές του καπιταλισμού είναι οι γεννεσιουργές αιτίες τους, ωστόσο το Ελληνικό παράδειγμα παρουσιάζει τις συγκεκριμένες ιδιαιτερότητες.
Το γεγονός ότι η αγορά των ΜΜΕ στην Ελλάδα και η διαφημιστική “πίτα” είναι μικρές και δεν δημιουργούν προσδοκίες για μεγάλα ποσοστά κερδοφορίας από την εν γένει λειτουργία της επιχείρησης. Ωστόσο όπως είναι εύκολο να παρατηρήσει κανείς το ενδιαφέρον των κεφαλαιοκρατών παραμένει αμείωτο για την συμμετοχή στην αγορά των ΜΜΕ, όπως τα πρόσφατα παραδείγματα των Σαββίδη και Μαρινάκη* καταδεικνύουν. Οι λόγοι για τους οποίους οι καπιταλιστές ενδιαφέρονται για την συμμετοχή τους σε μια αγορά, η οποία στην καλύτερη περίπτωση θα τους αποφέρει χαμηλά ποσοστά κέρδους και σε αρκετές περιπτώσεις απώλειες έχουν να κάνουν με την πολιτική αξία της πληροφορίας. Εντός του καπιταλιστικού συστήματος η πληροφορία εκτός από την εμπορική της αξία, έχει και μεγάλη πολιτική αξία καθώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν μέσο άσκησης πίεσης στο πολιτικό προσωπικό αλλά και σαν μέσο δημιουργίας ενός ηγεμονικού ιδεολογικού πλαισίου που υπερασπίζεται την φυσικότητα του συστήματος εκμετάλλευσης.
Η περίπτωση της Ελληνοφρένειας λοιπόν ήταν πάντα μια παραφωνία εντός αυτού του συστήματος το οποίο βασίζεται στην καλλιέργεια έντονου διαλόγου εντός πολύ περιορισμένων πλαισίων και θέσεων που συγκλίνουν στρατηγικά όπως το θέτει και ο Chomsky (1998). Τι δουλειά είχε μια εκπομπή που δεν ταιριάζει εντός του πλαισίου που ζούμε στην Ελλάδα τα χρόνια του μνημονίου; Ένα πλαίσιο που προτάσει σαν «ριζοσπαστικές» εναλλακτικές την απόρριψη του μνημονίου ή την υιοθέτηση εθνικού νομίσματος χωρίς ωστόσο να αγγίζει ούτε λίγο τις σταθερές του συστήματος που είναι ο καπιταλισμός και η συμμετοχή της χώρας στους διεθνείς ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς (ΕΕ, ΝΑΤΟ). Τι δουλειά είχε μια εκπομπή που μιλάει για λαϊκή εξουσία στο Ελληνικό τηλεοπτικό τοπίο που η μόνη αυτενέργεια που αναγνωρίζει στον λαό είναι η ανάθεση μέσω της ψήφου σε αστικούς διαχειριστές? Η παραφωνία αυτή οφείλεται στις δυο υφές της πληροφορίας στον καπιταλισμό: την εμπορική και την ιδεολογική.
Η Ελληνοφρένεια είναι μια εκπομπή που φέρνει λεφτά στον δίαυλο που την φιλοξενεί ποσοτικοποιόντας και εμπορευματοποιόντας εναλλακτικά και αριστερά κοινά, ενώ παράλληλα λειτουργεί και σαν ένα παράδειγμα για την περίφημη «ανεκτικότητα» του συστήματος στην διαφορετική άποψη. Δεδομένου ότι στην προηγούμενη παράγραφο καταρρίφθηκε το επιχείρημα της εμπορικής αξίας της εκπομπής έχει ενδιαφέρον να αποκωδικοποιηθεί η ιδεολογική και πολιτική σημασία της κίνησης αυτής σε συνάρτηση με την οικονομική συγκυρία της χώρας και την πολιτική συγκυρία της υποτιθέμενα «αριστερής» διακυβέρνησης.
Σε μια εποχή λοιπόν που οι κυβερνώντες διαρρηγνύουν τα ιματια τους για την προσπάθεια που κάνουν να «καθαρίσουν» το τοπίο στα ΜΜΕ με απώτερο σκοπό την εκδημοκρατικοποίηση της πληροφορίας βλέπουμε να συμβαίνει στην πράξη το ακριβώς αντίθετο. Βλέπουμε να φιμώνονται και οι λίγες φωνές που είχαν απομείνει να αρθρώνουν λόγο ενοχλητικό προς το καπιταλιστικό σύστημα και να περιορίζονται ακόμη περισσότερο οι εναλλακτικές επιλογές που παρουσιάζονται στον θεατή-πελάτη. Μάλιστα αξίζει να σημειωθεί ότι κύκλοι προσκείμμενοι στον ΣΥΡΙΖΑ έχουν εδώ και μήνες στοχοποιήσει την ομάδα της Ελληνοφρένειας με αστείες κατηγορίες περί σεξισμού που αποκρύπτουν την πραγματική αιτία της ενόχλησης που δεν ειναι άλλη από την κριτική από τα αριστερά που ασκεί η εκπομπή στις επιλογές του κυβερνώντος κόμματος.
Το κόψιμο της εκπομπής έρχεται μετά από μια σειρά μέτρων, όπως η προσπάθεια ποινικοποίησης της απεργείας, οι πλειστηριασμοί κατοικιών και η ποινικοποίηση της αντίστασης στους πλειστηριασμούς που προκάλεσαν τον φόβο του ΣΥΡΙΖΑ για διαρροές ψηφοφόρων προς το ΚΚΕ. Φυσικά αυτή η εξέλιξη πρέπει επίσης να αναγνωστεί σε συνάρτηση με τις εξελίξεις στο οικονομικό πεδίο και την εμβάνθυνση της κρίσης και της επίθεσης που δέχεται η εργατική-λαϊκή οικογένεια στην Ελλάδα. Παρά τις μειωμένες –προς το παρόν- δυνάμεις του οργανωμένου ταξικού κινήματος στην Ελλάδα που θέτει το ζήτημα της τάξης που βρίσκεται στην εξουσία και κατοχής των μέσα παραγωγής ο φόβος προς τον ταξικό αντίπαλο παραμένει, όσο το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί να ξεφύγει από τις αντιθέσεις που το χαρακτηρίζουν. Σε εποχές που το σύστημα ένιωθε άτρωτο υπήρχε χώρος για εναλλακτικές φωνές, ωστόσο η κόπωση μετά από σχεδόν μια δεκαετία λιτότητας και άγριας ταξικής επίθεσης κατά των εργαζομένων, χωρίς «οι θυσίες να πιάνουν τόπο» φαίνεται ότι ενεργοποιεί τα αντιδραστικά ανακλαστικά του συστήματος.
Η περίπτωση της Ελληνοφρένειας είναι σημαντική καθώς υποδεικνύει την περαιτέρω συντηρητικοποίηση του τηλεοπτικού τοπίου στην Ελλάδα που ωστόσο αποκαλύπτει και τη νευρικότητα του αστικου συστήματος που ακόμη δεν έχει καταφέρει να εδραιωθεί μετά τις αναταρράξεις που προκάλεσε η κρίση. Είναι επίσης σημαντική σαν μια υπενθήμιση ότι όσο τα μέσα αναπαραγωγής της πληροφορίας βρίσκονται στα χέρια των καπιταλιστών τότε οι πληροφορίες που θα λαμβάνει η εργατική τάξη κάθε άλλο παρά «ουδέτερες» και «αντικειμενικές» θα είναι. Επομένως υπογραμίζεται η ανάγκη για την λαϊκή εξουσία που θα δημιουργήσει Μέσα που θα καλύπτουν τις ανάγκες πληροφόρησης που έχει η εργατική τάξη.
Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πέρα από τα ιδεολογικά και πολιτικά ζητήματα, πίσω από κάθε εκπομπή υπάρχει μια σωρεία εργαζομένων που βρίσκονται κυριολεκτικά στον δρόμο από την μία μέρα στην άλλη. Συγκεκριμένα η Ελληνοφρένεια απασχολούσε αποκλειστικά τριάντα πέντε μαζί με τους παρουσιαστές εργαζόμενους που αντιμετωπίζουν τον εφιάλτη της ανεργείας, όπως φυσικά και οι εργαζόμενοι σε σχεδόν κάθε κλάδο στην Ελλάδα. Η ανάγκη για την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος που θα θέσει το ζήτημα της εξουσίας και θα δημιουργήσει μια οικονομία και μια κοινωνία που θα θέτει σαν προτεραιότητα τις ανάγκες του ανθρώπου είναι επίκαιρη και αναγκαία όσο ποτέ.
* Προέδροι ΠΑΟΚ και Ολυμπιακού Πειραιώς αντίστοιχα.
Παραπομπές:
1.Chomsky, N., Barsamian, D., & Naiman, A. (1998). The common good. Monroe, ME, Odonian Press.
2.Coban, S. (ed) 2013, Media’s Role in the Socialist Era.
3.Hallin, D.C. & Mancini, P. 2004, Comparing Media Systems: Three Models of Media and Politics. Communication, Society and Politics, Cambridge University Press.
4.More Than Just an Oxymoron? Democracy in the German Democratic Republic.
5.Murdock, G. & Golding, P. 1974, “For a Political Economy of Mass Communications”, Socialist Register, vol. 10, pp. 205
http://agkarra.com/η-ελληνοφρένεια-και-τα-όρια-της-ελευθε/
