Η Καταλονία και η αυτοδιάθεση των Εθνών: Δεύτερο μέρος

Το πρώτο μέρος του κειμένου εδώ.  Το κείμενο, που δημοσιεύεται σε συνέχειες που θα ολοκληρωθούν τις επόμενες μέρες, θα δημοσιευτεί στο τέλος σε ενιαία μορφή, όπου θα ενσωματωθούν και οι σοβαρές εξελίξεις που συνέβησαν στην πορεία (όπως η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας απο το κοινοβούλιο της Καταλονίας).

 

 

 

Η αυτοδιάθεση των εθνών και η επικαιρότητα της ιστορικής εμπειρίας του εργατικού κινήματος.

 

 

 

 

Χθες έγιναν συζητήσεις στο Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς για τον σημερινό πόλεμο… Οι συζητήσεις κατέληξαν, όπως και έπρεπε να το περιμένουμε, στο ζήτημα των «εθνοτήτων» και στη στάση μας απέναντί του… Οι αντιπρόσωποι της «νεαρής Γαλλίας» (όχι εργατικοί) διατύπωσαν την άποψη ότι όλες οι εθνότητες και το ίδιο το έθνος είναι «des préjugés surannés» [γαλ. στο πρωτότυπο -απαρχαιωμένες προλήψεις]. Προυντονικός στιρνερισμός… […] Οι Άγγλοι γέλασαν πολύ, όταν άρχισα το λόγο μου λέγοντας ότι ο φίλος μας Λαφάργκ και οι άλλοι που κατάργησαν τις εθνότητες, απευθύνονται σε μας στα γαλλικά, δηλαδή σε μια γλώσσα που δεν την καταλαβαίνουν τα 9/10 της συνέλευσης. Παρακάτω έκανα υπαινιγμό ότι ο Λαφάργκ, χωρίς να το καταλαβαίνει ο ίδιος, με την άρνηση των εθνοτήτων εννοεί, όπως φαίνεται, την καταβρόχθισή τους από το πρότυπο γαλλικό έθνος. (1)

 

Κ.Μάρξ, επιστολή για την σύγκρουση με τους προυντονιστές (1866)

 

 

Για έναν υποταγμένο λαό, ο οποίος με τον ανυποχώρητο και ηρωικό του αγώνα εναντίον των καταπιεστών του έχει αποδείξει το ιστορικό του δικαίωμα στην εθνική αυτονομία και την αυτοδιάθεση. Δεν αποτελεί αντίφαση ότι το Κόμμα της Διεθνούς των Εργατών αγωνίζεται για την δημιουργία του πολωνικού έθνους. Αντιθέτως, μόνο ύστερα από την απόκτηση της ανεξαρτησίας της Πολωνίας, αυτό το έθνος θα είναι ικανό να αυτοκυβερνηθεί και πάλι σαν ελεύθερος λαός, μόνο τότε η εσωτερική εξέλιξη θα ξεκινήσει ξανά και θα μπορέσει να συνεργασθεί ως ανεξάρτητη δύναμη στην κοινωνική μεταμόρφωση της Ευρώπης… (2)

 

 

Κ.Μάρξ/Φ.Ένγκελς, ομιλίες για την Πολωνία (1875)

 

 

Αυτό που οι Ιρλανδοί χρειάζονται είναι: α) Αυτοκυβέρνηση και ανεξαρτησία από την Αγγλία. β) Αγροτική επανάσταση. Και με τις καλύτερες προθέσεις στον κόσμο οι Άγγλοι δεν μπορούν να την πραγματοποιήσουν γι’ αυτούς, αλλά μπορούν να τους δώσουν τα νόμιμα μέσα να την πραγματοποιήσουν για τους εαυτούς τους. γ) Προστατευτικούς δασμούς ενάντια στην Αγγλία». (3)

 

Κ.Μάρξ, γράμμα στον Κούγκελμαν, 29/11/1869

 

 

Το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα, από την εποχή της γέννησης τους, είχαν έναν ξεκάθαρο διεθνιστικό προσανατολισμό, χωρίς όμως να υποτιμούν η να απαξιώνουν τα δημοκρατικά δικαιώματα των εθνών, μεταξύ των οποίων και το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Ακόμα και στην εποχή του Μαρξ και του Ένγκελς, όταν τα ζητήματα αυτά-για αντικειμενικούς και υποκειμενικούς λόγους-δεν βρισκόντουσαν στα κύρια ζητήματα που επεξεργάστηκε και αντιμετώπιζε το κομμουνιστικό κίνημα. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς, δεν άλλαξαν ποτέ τις διεθνιστικές τους θέσεις, που ήδη είχαν αποτυπωθεί στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο το 1848 (που τελείωνε με το σύνθημα «προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε») (4). Την ίδια στιγμή όμως υπεράσπιζαν τα δίκαια αιτήματα εθνικής αυτοδιάθεσης, όπως αυτό της ανεξαρτησίας της Ιρλανδίας και της Πολωνίας.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο καπιταλισμός είχε προχωρήσει στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού δηλαδή του ιμπεριαλισμού και οι ενδοιμπεριαλιστικές αντιθέσεις (στις οποίες εμπλέκονταν-υπαρκτά η όχι-«εθνικά» ζητήματα) οξύνονταν συνεχώς. Οι μεγάλες αυτοκρατορίες («Αυστροουγγαρία, Τσαρική, Οθωμανική) που είχαν «κληροδοτηθεί» στις αστικές τάξεις από τις προηγούμενες περιόδους αποτελούσαν πραγματικές «φυλακές εθνών», μέσα στις οποίες προέκυπταν άλυτα εθνικά ζητήματα αυτοδιάθεσης. Αλλά και τα υπόλοιπα ιμπεριαλιστικά κράτη διεκδικούσαν (οικονομικά, πολιτικά, στρατιωτικά) ολόκληρες περιοχές η εξουσίαζαν άλλες στις οποίες υπήρχαν τέτοια θέματα. Χωρίς να υπολογίσουμε εδώ το ζήτημα των αποικιών και την ληστρική εκμετάλλευση ολόκληρων ηπείρων για τις οποίες ανταγωνίζονταν.

Ταυτόχρονα το εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα στην Ευρώπη είχε, μέσα από τους ταξικούς αγώνες και την συγκρότηση εργατικών κομμάτων, εδραιωθεί σαν υπολογίσιμη πολιτική δύναμη και μέσα στα αστικά εθνικά κράτη, πέρα από την παρέμβαση που έκανε η δεύτερη διεθνής. Βρέθηκε λοιπόν, μπροστά στην πρόκληση της αντιμετώπισης των ζητημάτων της αυτοδιάθεσης των εθνών που προέκυπταν, με όλες τις διαφορετικές παραλλαγές, σε πολλά μέτωπα και χώρες της Ευρώπης.  Με άλλα λόγια η εποχή του ιμπεριαλισμού τόσο αντικειμενικά όσο και υποκειμενικά ανέδειξε την ανάγκη και την δυνατότητα, συγκριτικά με τις πιο πρώιμες συνθήκες της εποχής του Μαρξ και του Ένγκελς, να υπάρξει μια πιο συστηματική μελέτη και παρέμβαση των εργατικών κομμάτων για τα ζητήματα αυτά. Η μορφή που πήρε αυτή η παρέμβαση ήταν η μεγάλη συζήτηση και αντιπαράθεση γύρω από το δικαίωμα της εθνικής αυτοδιάθεσης που πραγματοποιήθηκε στην δεύτερη διεθνή και σε «εθνικό» επίπεδο σε πολλές χώρες. Πρόκειται για μια συζήτηση ή οποία ουσιαστικά κράτησε μέχρι τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο (που οδήγησε στην διάλυση της διεθνούς) και καθόρισε τις θέσεις του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος στην Ευρώπη μέχρι και τους δύο παγκοσμίους πολέμους. 

Στην πραγματικότητα επηρέασε και επηρεάζει-είτε αυτό γίνεται αντιληπτό ή όχι-και τις συζητήσεις για αυτά τα θέματα μέχρι σήμερα Και αυτό για έναν πολύ απλό λόγο: Την μεταπολεμική γεωπολιτική Ευρωπαϊκή ισορροπία μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο που έφερε στο προσκήνιο την αντιπαράθεση των σοσιαλιστικών χωρών με τις καπιταλιστικές, μέσα στην οποία τα ζητήματα αυτοδιάθεσης στον ανεπτυγμένο καπιταλισμό, χωρίς να εξαφανιστούν έτειναν-τις περισσότερες φορές- να ενσωματώνονται. Έτσι οι αντιπαραθέσεις γύρω από αυτά τα ζητήματα μεταφέρθηκαν τώρα έξω από την καπιταλιστική Ευρώπη (και γενικότερα των ανεπτυγμένο καπιταλισμό), όπου σε πολλές αποικίες ή μετά-αποικίες ξέσπασαν εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, συχνά με σοσιαλιστικό προσανατολισμό, με αποτέλεσμα την διαρκή προσπάθεια του δυτικού ιμπεριαλισμού (με ηγεμονική δύναμη τις ΗΠΑ) να τα καταστείλει και να τα υπονομεύσει (στρατιωτικές επεμβάσεις, δικτατορίες, οικονομικά «σχέδια βοήθειας» κλπ.) Μέχρι που η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και η καπιταλιστική κρίση γύρισαν ανάποδα τον τροχό της ιστορίας.

Φυσικά ή σημερινή επαναφορά ζητημάτων εθνικής αυτοδιάθεσης στην Ευρώπη γίνεται σε ένα φόντο εντελώς διαφορετικό από αυτό των αρχών του 20ου αιώνα: Οι μεγάλες αυτοκρατορίες έχουν διαλυθεί εδώ και πολλές δεκαετίες, το ιστορικό κομμουνιστικό κίνημα έχει κλείσει τον κύκλο του, οι δυνάμεις που προέρχονται από αυτό και άντεξαν στην γενικότερη υποχώρηση προσπαθούν να ανασυγκροτηθούν για μια νέα αρχή. Ο καπιταλισμός, μέσα και έξω από την Ευρώπη, έχει προχωρήσει και επεκταθεί όσο ποτέ άλλοτε. Και οι αστικές τάξεις της ηπείρου (ή οι περισσότερες από αυτές) έχουν συγκροτήσει την δική τους ιμπεριαλιστική διεθνή, την Ευρωπαϊκή Ένωση, έναν διεθνή (και «εθνικό) μηχανισμό πολύ πιο πολύπλοκο και αποτελεσματικό από μηχανισμούς τύπου Αντάντ η «Κοινωνία των Εθνών» που υπήρχαν τον προηγούμενο αιώνα.

Η επιστροφή λοιπόν των ζητημάτων αυτοδιάθεσης γίνεται σε μια Ευρώπη που δεν μοιάζει με την Ευρώπη της συζήτησης της δεύτερης διεθνούς για την αυτοδιάθεση. Όμως αν ισχύει η μαρξιστική θέση ότι τα έθνη -πέρα από τις εθνικιστικές φαντασιακές «ταυτότητες»- δεν είναι ένα πολιτικό «τέχνασμα» αλλά δομικό, ιστορικό στοιχείο συγκρότησης των καπιταλιστικών κοινωνιών (με προκαπιταλιστικές ρίζες) τότε οι διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες δεν αλλάζουν την ουσία του ζητήματος της αυτοδιάθεσης αλλά την μορφή με την οποία αυτό εκδηλώνεται.

Με άλλα λόγια το έθνος, όπως και το κράτος, η ταξική διάρθρωση και άλλα δομικά κοινωνικά φαινόμενα των καπιταλιστικών κοινωνιών προσαρμόζεται και επηρεάζεται από τις κοινωνικές συνθήκες (στις οποίες κεντρικό ρόλο έχει η πάλη των τάξεων). Όμως  ο γενικότερος  χαρακτήρας του ούτε καταργείται ούτε αλλάζει. Αυτή είναι και η επικαιρότητα της ιστορικής μαρξιστικής συζήτησης για το ζήτημα της αυτοδιάθεσης των εθνών, επικαιρότητα αντίστοιχη με την μαρξιστική κριτική της καπιταλιστικής οικονομίας για να ερμηνεύσουμε (και να αλλάξουμε) την σημερινή κοινωνική πραγματικότητα.

 

 

(συνεχίζεται)

 

 

Σημειώσεις:

 

1) Marx-Engels Correspondence 1866, Marx To Engels In Manchester, https://www.marxists.org/archive/marx/works/1866/letters/66_06_20-abs.htm

2) Marx-Engels, For Poland, https://www.marxists.org/archive/marx/works/1875/03/24.htm

3)Marx to Ludwig Kugelmann In Hanover  https://www.marxists.org/archive/marx/works/1869/letters/69_11_29-abs.htm

4) https://praxisreview.gr/η-στάση-των-κομμουνιστών-απέναντι-στα/

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *