Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ΚΟΜΕΠ, 2006, Τεύχος 3
ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΣΣΔ
του Wadi’h Halabi
Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Θα ήθελα να ευχαριστήσω το λαό της Κίνας, την Κινέζικη Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών, το Κεντρικό Μεταφραστικό Γραφείο, όλους όσους εργάστηκαν για την πολύ σημαντική αυτή συνδιάσκεψη. Πραγματοποιείται σε μια στιγμή που ο ιμπεριαλισμός απειλεί με έναν καινούργιο πόλεμο, με τη δυνατότητα πολύ μεγαλύτερων συγκρούσεων.
Οταν ένας τυφώνας χτυπά μια περιοχή, βρίσκουμε ορισμένα κτίρια που ακόμα στέκονται, ενώ άλλα έχουν καταρρεύσει. Γιατί; Η κατασκευή ενός κτιρίου είναι συνήθως ο αποφασιστικός λόγος. Αλλά εξωτερικοί παράγοντες παίζουν επίσης ένα σημαντικό ρόλο. Πιστεύω ότι αυτή η αναλογία μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τη Σοβιετική κατάρρευση και θα επανέρθω σε αυτήν.
Αλλά πρώτα θα ήθελα να σας κάνω γνωστό, τι σκέφτηκαν ορισμένοι σύντροφοι μου στις ΗΠΑ όταν άκουσαν ότι θα εξέταζα τη Σοβιετική κατάρρευση σε μια εικοσάλεπτη ομιλία. Θαύμασαν το κουράγιο μου, αλλά όχι τη σοφία μου!
Σε μια σύντομη ομιλία μπορεί μόνο να παρουσιαστεί το περίγραμμα για μια συζήτηση. Αντιλαμβάνομαι επίσης ότι όσα λέω έχουν σημασία για την Κίνα, παρόλο που δεν είμαι ειδικός για την Κίνα.
ΙΙ. ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ
Η παρουσίαση αυτή στηρίζεται σε τέσσερις βασικές υποθέσεις:
1.Η πρώτη είναι ότι υπάρχει μια μόνο παγκόσμια οικονομία και κατά έναν τρόπο μια μοναδική παγκόσμια κοινωνία. Ο κόσμος αυτός είναι εξαιρετικά ανισόμετρος και άνισος και από την εποχή της Ρωσικής Επανάστασης περιλαμβάνει δύο ανταγωνιστικά μέχρι θανάτου κοινωνικά συστήματα – το ένα καπιταλιστικό, το άλλο δημιουργημένο από τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις. Τα δύο συστήματα αλληλεπιδρούν και συγκρούονται στα πλαίσια της ενιαίας παγκόσμιας οικονομίας. Και σε τελευταία ανάλυση, μόνο μια τάξη μπορεί να κυριαρχήσει στο σύνολο. Πιστεύω ότι είναι δύσκολο να εκτιμήσει κανείς σωστά την πτώση της ΕΣΣΔ, χωρίς να λάβει υπόψη του το σημείο αυτό.
2.Η δεύτερη υπόθεση είναι ότι ο πρωταρχικός ιστορικός παράγοντας στη μετάβαση από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι η εργατική τάξη. Αυτή είναι μια από τις μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις των Μαρξ και Ενγκελς.
3.Οσον αφορά την τρίτη υπόθεση, επιτρέψτε μου να αρχίσω με μια ιστορία. Κάποτε ο Λένιν, σε μια έντονη αντιπαράθεση, ονόμασε τη νεαρή Σοβιετική Ενωση ένα «εργατο-αγροτικό κράτος». Την επόμενη μέρα ζήτησε συγγνώμη για το λάθος του – η Σοβιετική Ενωση, είπε, είχε μια εργατο-αγροτική κυβέρνηση,αλλά ήταν ένα εργατικό κράτος, βασισμένο με άλλα λόγια σε μια μοναδική τάξη.
Από ‘δω και η τρίτη υπόθεση μου: τα κράτη έχουν έναν ταξικό χαρακτήρα. Βασίζονται σε μία μόνο από τις δύο σύγχρονες τάξεις – την αστική τάξη ή την εργατική τάξη. Σίγουρα οι κεφαλαιοκράτες κυβερνούν σε συνεργασία με άλλες εκμεταλλεύτριες τάξεις. Οι εργάτες κυβερνούν σε συμμαχία με την αγροτιά και άλλες καταπιεζόμενες τάξεις. Παρ’ όλα αυτά τα κράτη βασίζονται στη μία τάξη ή στην άλλη.
Από το 1917 έως την κατάρρευσή της το 1991, η Σοβιετική Ενωση υπήρξε ένα κράτος που βασιζόταν, έστω και με ατέλειες, στην εργατική τάξη. Τα κράτη που ξεπήδησαν μετά την κατάρρευση είναι αστικά.
4.Η τέταρτη υπόθεσή μου αφορά τα Κομμουνιστικά Κόμματα. Τι είναι αυτά; Πιστεύω ότι αποτελούν τα εξαιρετικά κόμματα της εργατικής τάξης που δημιουργήθηκαν από τα μεγαλύτερα προωθητικά βήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας – τη Ρωσική Επανάσταση, την Κινεζική Επανάσταση. Είναι τα Κόμματα που δημιουργήθηκαν για να οδηγήσουν την εργατική τάξη στην κατάκτηση της εξουσίας και την τελική κατάργηση των τάξεων.
Υπάρχουν αντιθέσεις ανάμεσα σε αυτό που είναι (σήμερα) τα Κομμουνιστικά Κόμματα και σε αυτό που πρέπει να είναι; Οπωσδήποτε! Κάτι τέτοιο είναι αναπόφευκτο σε μια ταξική κοινωνία και στη διαδικασία της πάλης και της αλλαγής!
Αυτό που είναι σημαντικό είναι να μην παραιτηθεί κανείς από τα Κόμματα, λόγω αυτών των αντιθέσεων. Αυτό που είναι απαραίτητο είναι να δουλεύουμε με υπομονή, επιστημονικά και με εμπιστοσύνη για να αναγνωρίσουμε και να ελαχιστοποιήσουμε αυτές τις αντιθέσεις, σαν στοιχείο της οικοδόμησης και της ισχυροποίησης του Κόμματος.
ΙΙΙ. ΟΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΕΣ ΛΕΝΕ ΟΤΙ Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΑΠΕΤΥΧΕ!
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, οι καπιταλιστές διακήρυξαν ότι «ο σοσιαλισμός απέτυχε».
Αλλά ο καπιταλισμός κυριαρχεί ήδη στην πρώην Σοβιετική Ενωση για πάνω από 10 χρόνια. Τι κατάφερε; Η απάντηση είναι: Μια κοινωνική και οικονομική καταστροφή χωρίς προηγούμενο στην ιστορία. Και οι καπιταλιστές υποστηρίζουν ότι ο σοσιαλισμός απέτυχε;
Οι περισσότεροι από εσάς είσαστε γνώστες του τι έχει επιφέρει η αντεπανάσταση. Θα αναφέρω επομένως λίγα μόνο στοιχεία. Η απόλυτη φτώχεια στην Ανατολική Ευρώπη και στην Κεντρική Ασία εκτινάχτηκε κατά 2.000% στα πρώτα οκτώ χρόνια μετά την καπιταλιστική παλινόρθωση, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οι δαπάνες για παιδεία και δημόσια υγεία μειώθηκαν συχνά πάνω από 90%!
Η κατάσταση των γυναικών υποχώρησε με ραγδαίο τρόπο. Τα παιδιά, η περηφάνια της ΕΣΣΔ, υποφέρουν τρομερά. Η νεολαία δε βρίσκει εργασία. Οι ηλικιωμένοι πεινούν ή και πεθαίνουν από το κρύο. Οι κατοικίες, οι αυτοκινητόδρομοι, οι υπόνομοι, τα συστήματα ύδρευσης σαπίζουν. Με εξαίρεση το πετρέλαιο, δεν έχουν υπάρξει ουσιαστικά επενδύσεις στην παραγωγή. Ο μέσος όρος ζωής των μηχανημάτων στα εργοστάσια είναι σήμερα 17 χρόνια. Οι πόλεμοι διαλύουν τους δεσμούς μεταξύ των λαών.
Προειδοποίησα, πριν καταρρεύσει η Σοβιετική Ενωση, ότι εάν έπεφτε στα χέρια της αντεπανάστασης «δε θα περνούσε πολύς καιρός μέχρι να μετατραπεί σε άλλον έναν από τους σκουπιδότοπους της Ουώλ Στρήτ… με κατεστραμμένη εν πολλοίς την παραγωγική της ικανότητα… και με το ξέσπασμα αντιδραστικών πολέμων…».
Ναι, ο καπιταλισμός μπορεί να παραγάγει εξαιρετικούς μικροεπεξεργαστές, κινητά τηλέφωνα, ακόμα και ταινίες. Αλλά ο καπιταλισμός είναι ανίσχυρος να ξεπεράσει τη βασική του αντίθεση, αυτή μεταξύ της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και των πολύ στενών καπιταλιστικών μορφών. Οι πρόοδοι της τεχνολογίας στις συνθήκες του καπιταλισμού δε μειώνουν, αλλά επιταχύνουν και μεγεθύνουν τις ανισορροπίες σε όλη την οικονομία.
Η τάξη των καπιταλιστών βλέπει αυτές τις ανισορροπίες μόνο ως «υπερπαραγωγή». Από το 1973, και ιδιαίτερα μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’80, τα προβλήματα με την «υπερπαραγωγή» παγκόσμια αυξάνονται. Σήμερα κάθε καπιταλιστικός βιομηχανικός κλάδος χωρίς εξαίρεση βρίσκεται αντιμέτωπος με «υπερπαραγωγή», από τη γεωργία και την παραγωγή ατσαλιού έως την υψηλή τεχνολογία. Οι ανισορροπίες οδηγούν σε τεράστιες οικονομικές ζημιές, σε διαμαρτυρημένα χρέη, σε πτωχεύσεις – και σε αυξανόμενες επιθέσεις ενάντια στους εργάτες, αυξανόμενη κερδοσκοπία και πολέμους.
Για τις μάζες οι ίδιες οικονομικές ανισορροπίες σημαίνουν ανεργία, πείνα, μιζέρια. Το επίπεδο διαβίωσης πέφτει στο μεγαλύτερο μέρος του καπιταλιστικού κόσμου για πάνω από τρεις δεκαετίες! Μια μελέτη του ΟΗΕ διαπίστωσε ότι μόνο δύο κράτη στον κόσμο γνώρισαν μια σημαντική μείωση της πείνας τη δεκαετία του ’90 -η Κίνα και το Βιετνάμ- δύο κράτη δημιουργημένα από σοσιαλιστικές επαναστάσεις. Η πείνα αυξάνεται ακόμα και στις ΗΠΑ, ναι στις ΗΠΑ. Η παγκόσμια ανεργία διπλασιάστηκε από τον καιρό της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ και επηρεάζει σήμερα πάνω από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους. Και υπήρξαν τουλάχιστον 46 πόλεμοι και ένοπλες συγκρούσεις τον περασμένο χρόνο.
Λένε λοιπόν οι καπιταλιστές ότι ο σοσιαλισμός απέτυχε; Εγώ λέω ότι ο καπιταλισμός απέτυχε! Και αποτυχαίνει όχι παρά, αλλά εξαιτίας των προόδων στην τεχνολογία!
IV.ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
Πριν μιλήσω σχετικά με τις αποτυχίες της Σοβιετικής Ενωσης, είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε τόσο τις προκλήσεις που αντιμετώπισε, όσο και τις επιτυχίες της. Ο καπιταλισμός και ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος άφησαν τη Ρωσία, όπως και την Κίνα, σε μια τρομερά καθυστερημένη θέση τον καιρό της επανάστασης. Υπήρχαν πολυάριθμες συγκρούσεις μεταξύ των 130 εθνικοτήτων στο έδαφός της. Ο εμφύλιος πόλεμος είχε ένα σημαντικό κόστος, οικονομικά και πολιτικά, όπως και οι βάρβαρες επιθέσεις του ιμπεριαλισμού στο Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Ο ιμπεριαλισμός περικύκλωσε και απειλούσε διαρκώς την ΕΣΣΔ.
Παρά τα βάρη αυτά, η Σοβιετική Ενωση εξελίχτηκε στη δεύτερη παγκόσμια βιομηχανική δύναμη, όντας υπεύθυνη για το 21% της παγκόσμιας παραγωγής στα μισά της δεκαετίας του ’80, συγκρινόμενο με το 23% των ΗΠΑ. Ηταν ηγέτιδα σε πολλές περιοχές των υψηλών τεχνολογιών, περιλαμβανομένων της εξερεύνησης του διαστήματος, της φυσικής, των μαθηματικών, της επιστήμης υλικών και πολλών άλλων. Ικανοποιούσε τις βασικές τουλάχιστον ανάγκες του πληθυσμού – σε απασχόληση, κατοικία, δημόσια υγεία, εκπαίδευση και άλλα. Εκπαίδευε δωρεάν εκατοντάδες ανθρώπους από ολόκληρο τον κόσμο.
Γιατί παρ’ όλα αυτά κατέρρευσε;
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να σημειώσουμε είναι ότι η Σοβιετική Ενωση έπεσε κάτω από τις τρομερές πιέσεις ενός καπιταλισμού που βρισκόταν σε μια κρίση που βάθαινε – πολεμικές πιέσεις, οικονομικές, πολιτικές, πολιτισμικές. Η κρίση επηρέασε την ΕΣΣΔ, όπως ένας τεράστιος τυφώνας, πιέζοντάς την από τα μέσα και από τα έξω.
Μόνο οι ΗΠΑ ξόδεψαν δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε προσπάθειες να ανατρέψουν την ΕΣΣΔ. Το αυξανόμενο οικονομικό χάος του καπιταλισμού εισήγαγε αντιθέσεις στο σύνολο της πολιτικής οικονομίας των κρατών του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
Ομως η Κούβα, 150 χιλιόμετρα από τις ακτές των ΗΠΑ, επίσης βρέθηκε (και παραμένει) κάτω από την τρομερή πίεση του παγκόσμιου καπιταλισμού. Αλλά δεν κατέρρευσε, παρόλο που ζημιώθηκε και δε βρίσκεται εκτός κινδύνου. Το γεγονός ότι η Κούβα δεν κατέρρευσε πριν από μια δεκαετία, είναι μια ένδειξη ότι η πτώση της Σοβιετικής Ενωσης δεν ήταν αναπόφευκτη.
Οταν ένας τυφώνας καταστρέφει ένα κτίριο και όχι ένα άλλο, εξετάζουμε τους λόγους. Αυτό μας βοηθά στο να ενισχύσουμε τα υπάρχοντα κτίρια και στο να οικοδομήσουμε νέα που θα αντέχουν στην επόμενη καταιγίδα. Συνήθως η κατασκευή του κτιρίου είναι ο αποφασιστικός παράγοντας – τα θεμέλια, οι τοίχοι κτλ. Αλλά εξωτερικοί παράγοντες, όπως μέτρα για να προληφθούν οι πλημμύρες, μπορεί επίσης να παίξουν ένα μεγάλο ρόλο.
Τα θεμέλια του κράτους που δημιουργείται από μια σοσιαλιστική επανάσταση είναι οι εργάτες, σε συμμαχία με τους φτωχούς αγρότες. Εάν τα συμφέροντα των εργατών δεν προωθούνται με συνέπεια για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτό αδυνατίζει τα θεμέλια του κράτους και το αφήνει εκτεθειμένο στην κατάρρευση σε συνθήκες πίεσης.
Σίγουρα οι εργάτες και οι αγρότες θα αποδεχτούν μεγάλες δυσχέρειες, ακόμα και σημαντικές οπισθοχωρήσεις προς τον καπιταλισμό. Αλλά πρέπει να βλέπουν ένα λόγο για κάτι τέτοιο και ότι οι δυσχέρειες θα λήξουν όταν οι λόγοι γι’ αυτές έχουν υποχωρήσει.
Αν όμως το Κόμμα αποτύχει να πει την αλήθεια ή δώσει μια μονόπλευρη εικόνα στους εργάτες -όπως νομίζω έγινε στη Σοβιετική Ενωση πιο συχνά από ό,τι στην Κούβα- οι εργάτες θα πάψουν να πιστεύουν το Κόμμα, ακόμα και όταν αυτό λέει την αλήθεια για τον καπιταλισμό. Μια θεμελιώδης επομένως αρχή είναι να λέγεται η αλήθεια, όσο δυσάρεστη και αν είναι. Οι εργάτες μπορεί να αντικρίσουν την αλήθεια.
Η Σοβιετική Ενωση είχε ανάγκη περισσότερης δημοκρατίας. Το να λες την αλήθεια, συνολικά και έγκαιρα, είναι θεμελιώδες για τη δημοκρατία. Αλλά η «δημοκρατία» που προωθούσε ο Γκορμπατσόφ δεν έκανε διάκριση ανάμεσα στην εργατική δημοκρατία και την αστική δημοκρατία. Απέκρυβε μια θεμελιώδη αλήθεια της αστικής δημοκρατίας, ότι οι πλούσιοι και οι φτωχοί είναι ίσοι – και ότι κάθε δολάριο έχει και μία ψήφο. Το να μη το δείχνει κανείς αυτό, είναι σαν να μη λέει την αλήθεια.
Η εργατική δημοκρατία θα απαιτούσε πολύ μεγαλύτερη ελευθερία συζητήσεων και οργάνωσης μέσα στα Σοβιέτ, το Κόμμα και όλα τα σώματα της εργατικής τάξης. Ναι, η συζήτηση, ιδιαίτερα στο Κόμμα, έπρεπε να γίνεται οργανωμένα και ρυθμισμένα.
Πιστεύω επίσης ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ενωσης προκάλεσε διαίρεση στο παγκόσμιο Κομμουνιστικό κίνημα, εν μέρει μη ενθαρρύνοντας πλήρη ελευθερία συζήτησης και οργάνωσης. Η επακόλουθη ρήξη ιδιαίτερα μεταξύ του ΚΚΣΕ και του Κινέζικου Κομμουνιστικού Κόμματος πλήγωσε τη Σοβιετική Ενωση και την Κίνα, επόμενα και το σύνολο του κινήματος της εργατικής τάξης. Πιστεύω ότι πολλά ΚΚ στη Δύση μπορούσαν και έπρεπε να είχαν κάνει πολύ περισσότερα για να σταματήσουν, αντί να ερεθίσουν, τη ρήξη και για να αναπτύξουν ξανά την ενότητα ανάμεσα στους κομμουνιστές παγκόσμια.
V.ΔΕΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
1.Εκτιμώντας τον κόσμο, η Σοβιετική ηγεσία απέτυχε πάνω απ’ όλα να δει ότι υπάρχει μόνο μια παγκόσμια οικονομία και ότι η ΕΣΣΔ αποτελούσε αναπόφευκτα μέρος της και επηρεαζόταν από την κρίση του καπιταλισμού. Η Σοβιετική ηγεσία έκανε λανθασμένες και με εξαιρετικό κόστος προσπάθειες για αυτάρκεια (σε εθνικό επίπεδο ή, μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, στο επίπεδο του Συμφώνου της Βαρσοβίας).
Η Σοβιετική ηγεσία απέτυχε επίσης να προβάλει στους εργάτες ότι η ευημερία στις ΗΠΑ και τις άλλες ιμπεριαλιστικές χώρες ήταν η μία μόνο πλευρά ενός εξαιρετικά άνισου και διαστρωματωμένου κοινωνικού συστήματος. Η άλλη πλευρά, που ήταν κατά πολύ μεγαλύτερη, ήταν η αυξανόμενη καταστροφή της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής, της Νότιας Ασίας – και όλο και μεγαλύτερων τμημάτων της εργατικής τάξης στις ιμπεριαλιστικές χώρες, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ.
2.Η Σοβιετική ηγεσία στήριξε πάρα πολλές ελπίδες, κατά τη γνώμη μου, στις «ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις» και τις διενέξεις ανάμεσα στους καπιταλιστές και απέτυχε να εκτιμήσει σωστά τη συντριπτική κυριαρχία του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ. Οι διενέξεις ανάμεσα στους καπιταλιστές φυσικά υπάρχουν. Αλλά το μονοπωλιακό κεφάλαιο των ΗΠΑ είναι πολύ μεγαλύτερο και πολύ πιο κερδοφόρο από κάθε ανταγωνιστή του. Εχει απολαύσει τα κέρδη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, για να μην αναφερθούμε στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο.
Οι δυνάμεις κατοχής των ΗΠΑ βρίσκονται ακόμα στην Ιαπωνία και στη Γερμανία – τη δεύτερη και την τρίτη μεγαλύτερη καπιταλιστική δύναμη. Ο συσχετισμός των δυνάμεων μεταξύ των καπιταλιστών πρέπει να λαμβάνεται υπόψη!
Αλλά, πάνω απ’ όλα, το κοινό συμφέρον των καπιταλιστών ενάντια στην εργατική τάξη είναι θεμελιώδες. Μη βλέποντας αυτό, η Σοβιετική ηγεσία μετέτρεψε τη λενινιστική τακτική της «ειρηνικής συνύπαρξης» σε στρατηγική. Αυτό με τη σειρά του καλλιέργησε αυταπάτες μέσα στο ΚΚΣΕ σχετικά με τη σοσιαλδημοκρατία, μια πεποίθηση ότι τα συμφέροντα των εργατών και των εκμεταλλευτών μπορούν να συμβιβαστούν. Αλλά η σοσιαλδημοκρατία μετά το 1917 βασίστηκε στην εχθρότητα απέναντι στη Ρωσική και σε όλες τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις και μετατράπηκε σε όργανο του ιμπεριαλισμού. Ο ιμπεριαλισμός χρησιμοποίησε στη συνέχεια τη σοσιαλδημοκρατία για να βοηθήσει στην καταστροφή της ΕΣΣΔ και την κατάκτηση της εξουσίας. Σε ένα πρόσφατο βιβλίο, ο Γκορμπατσόφ περιέγραψε τον εαυτό του σαν ένα σοσιαλδημοκράτη από το 1985. Ο ρόλος της σοσιαλδημοκρατίας στο να τραβήξουν «σταδιακά» τη Σοβιετική Ενωση και τους συμμάχους της προς την αντεπανάσταση δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Ο λενινιστικός δρόμος για την ειρήνη διέρχεται διαμέσου της συνέχισης του ταξικού πολέμου. Ναι, αυτό απαιτεί μεγάλη ευλυγισία στην τακτική -περιλαμβανομένης και της τακτικής της «ειρηνικής συνύπαρξης»- την ικανότητα για υποχώρηση, για γρήγορη δράση κλπ. Αλλά οι πραγματικότητες της ταξικής πάλης πρέπει σωστά να εκτιμούνται.
3.Πιστεύω ότι η σοβιετική ηγεσία έχασε την εμπιστοσύνη της στο συμφέρον και την ικανότητα των εργατών παντού, να παλέψουν ενάντια στον καπιταλισμό. Και πολλοί εργάτες με τη σειρά τους σε ολόκληρο τον κόσμο έχασαν την εμπιστοσύνη τους στη Σοβιετική ηγεσία.
4.Πιστεύω ότι το Κόμμα και το κράτος ήταν πολύ συμπλεγμένα (συγκροτημένα σε ενιαίο σύνολο) στη Σοβιετική Ενωση. Μεταξύ άλλων, αυτό δεν επέτρεπε ένα σχετικό καταμερισμό εργασίας, όπου οι κρατικοί ηγέτες θα μπορούσε να είναι διπλωματικοί με τους ιμπεριαλιστές, ενώ το Κόμμα να διατηρεί την ηθική ηγεσία των εργατών στη συνεχιζόμενη ταξική πάλη, στην ίδια τη χώρα και παγκόσμια.
5.Τα σοβιετικά συνδικάτα και το κράτος ήταν πολύ συγκροτημένα σε ενιαίο σύνολο. Στις συζητήσεις μετά το 1917 πάνω στο ρόλο των συνδικάτων, ο Λένιν τόνιζε ότι τα συνδικάτα πρέπει να έχουν την ικανότητα να υπερασπίσουν τους εργάτες απέναντι στο ίδιο τους το κράτος.
Επειδή πρόκειται για ένα εργατικό κράτος, οι αγώνες των συνδικάτων ενάντια στο κράτος δεν είναι ταξική πάλη. Οι αγώνες των συνδικάτων θα δυναμώσουν, δε θα αδυνατίσουν την εξουσία των εργατών. Τα επίσημα συνδικάτα μπορεί να αποτελούν ακόμα και την τελευταία γραμμή άμυνας του κράτους ενάντια στην αντεπανάσταση.
Στην Πολωνία όμως οι επανειλημμένες αποτυχίες των επίσημων συνδικάτων να υπερασπίσουν τους εργάτες «ενάντια» στα λάθη του κράτους τους και τις λανθασμένες πρακτικές, έσπρωξαν τους εργάτες στην αγκαλιά της «Αλληλεγγύης», που καθοδηγούνταν από αστούς εθνικιστές. Η Αλληλεγγύη στη συνέχεια έστρωσε το δρόμο στην αντεπανάσταση. Κάτι παρόμοιο συνέβη και στη Σοβιετική Ενωση με τη μεγάλη απεργία των ανθρακωρύχων το 1989.
6.Τα Σοβιέτ (τα συμβούλια των εργατών) και οι Επιτροπές Ελέγχου στη Σοβιετική Ενωση πολύ συχνά μετατρέπονταν σε όργανα του κράτους και του Κόμματος πάνω στους εργάτες, αντί να ισχύει το αντίθετο. Αυτό αδυνάτισε σημαντικά το κράτος και έκανε πιο δύσκολο το να καταπολεμηθεί η διαφθορά, μικρή και μεγάλη.
7.Το ΚΚΣΕ απέτυχε στο να λαμβάνει συνεχή μέτρα για να εξασφαλίσει ότι κανείς δε θα μετατρεπόταν σε γραφειοκράτη και ο καθένας να είναι γραφειοκράτης, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Λένιν (στο «Κράτος και Επανάσταση» ο Λένιν σημείωσε κάποια μέτρα για να επιτευχθεί αυτό). Οι πρακτικές του ΚΚΣΕ οδήγησαν σε σχετικά μόνιμα προνομιούχα στρώματα. Αυτά τα στρώματα με τη σειρά τους μετατράπηκαν στην κύρια κοινωνική στήριξη της αντεπανάστασης. Πολλοί κρατικοί αξιωματούχοι έγιναν εκμεταλλευτές, χρησιμοποιώντας τη θέση τους για να αρπάξουν κρατική περιουσία μετά την αντεπανάσταση. Παρομοίως, δεν υπήρξαν αρκετές προσπάθειες για να μειωθεί η ανισότητα, η αντίθεση μεταξύ πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας. Παρ’ όλο που αρκετοί διανοούμενοι δεν υποστήριξαν την αντεπανάσταση, στην αρχή τουλάχιστον, πολλοί όμως την υποστήριξαν στη συνέχεια.
8.Πιστεύω ότι η Σοβιετική ηγεσία απέτυχε στο να χρησιμοποιήσει σωστά τις αγορές και τις τιμές. Οι τιμές καθορίζονταν κάποιες φορές αυθαίρετα από το κράτος για να προωθηθούν πολιτικές, μετά διατηρούνταν αναλλοίωτες, πιθανά και για δεκαετίες. Αντίθετα, οι τιμές έπρεπε να αντανακλούν το κόστος παραγωγής και σε ένα μικρότερο βαθμό την προσφορά και τη ζήτηση. Οι τιμές παρέχουν έτσι στον καταναλωτή άμεση πληροφόρηση για το κόστος παραγωγής. Αυτό αποτελεί ένα στοιχείο δημοκρατίας απαραίτητο για τον εργατικό έλεγχο της οικονομίας (στις συνθήκες του μονοπωλιακού καπιταλισμού, αντίθετα, οι τιμές αντανακλούν συνήθως όχι αξίες, αλλά τη σχετική δύναμη των παραγωγών. Ετσι η τρέχουσα τιμή του πετρελαίου, περίπτωση μιας εξαιρετικά μονοπωλιακής βιομηχανίας, βρίσκεται δέκα φορές πάνω από το κόστος παραγωγής, ενώ η τιμή του καφέ βρίσκεται κάτω από το κόστος παραγωγής).
9.Δε δόθηκε ικανοποιητική προσοχή στην ανάγκη για καταναλωτικά αγαθά. Στις συνθήκες του καπιταλισμού είναι σύνηθες για τις εξαθλιωμένες μάζες να μην έχουν αποταμιεύσεις για να αγοράσουν τα αναγκαία. Στην ΕΣΣΔ ήταν σύνηθες για τους εργάτες να έχουν τις αποταμιεύσεις, αλλά όχι τα αγαθά που επιθυμούσαν! Και αυτή η ανισορροπία μεταξύ της ζήτησης και της παραγωγής επηρέαζε τη συνολική οικονομία και κοινωνία. Επίσης, χρειαζόταν να δοθεί πολύ μεγαλύτερη προσοχή στις υπηρεσίες είτε επρόκειτο για εστιατόρια, ξενοδοχεία είτε καταστήματα για να καλυφθούν οι κοινωνικές ανάγκες, προστατεύοντας ταυτόχρονα την αξιοπρέπεια των εργαζομένων στις υπηρεσίες.
10.Δεν επιτεύχθηκε στην ΕΣΣΔ η απαραίτητη ισορροπία ανάμεσα στους -σε μεγάλο βαθμό ίσους- κοινωνικούς μισθούς, περιλαμβανομένων των μικρότερων εργάσιμων εβδομάδων, των παροχών κλπ. και στους -λιγότερο ίσους- χρηματικούς μισθούς. Η ισορροπία αυτή απαιτείται για να προωθηθούν τα συνδυασμένα συμφέροντα της μεγαλύτερης κοινωνικής ισότητας και της αυξημένης παραγωγικότητας στο πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.
Αυτή η ισορροπία, όπως και τόσα άλλα πράγματα, είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί και απαιτεί συνεχή πειραματισμό και -σε τελική ανάλυση- τον εργατικό έλεγχο πάνω στην οικονομία.
ΣΥΝΟΨΗ
Για να συνοψίσουμε, ποια πιστεύω ότι ήταν τα βασικά λάθη του ΚΚΣΕ: Πρώτα η σοβιετική ηγεσία απέτυχε να δει ότι υπάρχει μια μόνο παγκόσμια οικονομία και ότι η ΕΣΣΔ ήταν νομοτελειακά μέρος της και στη μια πλευρά μιας μεγάλης πάλης γύρω από το ποια τάξη θα εξουσιάσει το σύνολο.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι υποτίμησε το υλικό συμφέρον που είχε ο καπιταλισμός να ανατρέψει την ΕΣΣΔ και όλα τα κράτη που δημιουργήθηκαν από τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις και είχε αυταπάτες για μια μόνιμη «ειρηνική συμβίωση».
Πιστεύω ότι στη συνέχεια η σοβιετική ηγεσία έχασε την εμπιστοσύνη της και υποτίμησε τόσο τη σοβιετική όσο και την παγκόσμια εργατική τάξη. Απέτυχε να εκτιμήσει το υλικό συμφέρον των εργατών και την ικανότητά τους να υπερασπίσουν την ΕΣΣΔ και όλα τα κράτη που δημιουργήθηκαν από τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις και να προωθήσουν τον ευγενή στόχο του σοσιαλισμού.
Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ δεν αποτελεί το πρώτο πισωγύρισμα στην ιστορία της εργατικής τάξης. Οταν χρειάστηκε να διαλυθεί η Πρώτη Διεθνής, οι καπιταλιστές είπαν ότι ο σοσιαλισμός τελείωσε. Αλλά σύντομα εμφανίστηκε η Δεύτερη Διεθνής.
Οταν ξέσπασε ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος, η Δεύτερη Διεθνής κατέρρευσε. Οι καπιταλιστές είπαν και πάλι ότι ο σοσιαλισμός τελείωσε. Αλλά η Ρωσική Επανάσταση και η Κομμουνιστική Διεθνής έκαναν την εμφάνισή τους. Με το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, η Κομμουνιστική Διεθνής διαλύθηκε. Οι καπιταλιστές είπαν ότι ο σοσιαλισμός τελείωσε. Η Κινέζικη Επανάσταση και άλλες ακολούθησαν σύντομα.
Πιστεύω ότι το 1989-1991 άνοιξαν μια ακόμα περίοδο ιστορικής κρίσης. Η Σοβιετική Ενωση κατέρρευσε. Οι καπιταλιστές ξαναλένε ότι ο σοσιαλισμός τελείωσε.
Το τι θα ακολουθήσει από δω και πέρα εξαρτάται από μας τους κομμουνιστές! Αν ενεργήσουμε σωστά και θαρραλέα, θα αποδείξουμε και πάλι ότι οι καπιταλιστές είχαν λάθος. Εργάτες όλων των χωρών, ενωθείτε. Ενωθείτε για ποιο λόγο; Ετσι ώστε όλοι να χαρούμε τον κόσμο!
Ομιλία του Wadi’h Halabi, μέλους του ΚΚ ΗΠΑ, στο «Διεθνές Συμπόσιο για το Διεθνή Σοσιαλισμό τον 21ο αιώνα» που οργάνωσε η Κινεζική Ακαδημία των Κοινωνικών Επιστημών, το Κεντρικό Μεταφραστικό Γραφείο και άλλα ιδρύματα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο στις 21-24 Οκτωβρίου του 2002. Το Συμπόσιο περιελάμβανε συμμετοχές από ολόκληρο τον κόσμο, περιλαμβανομένων των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών, της Βουλγαρίας, της πρώην Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας, της Ινδίας, της Ιαπωνίας και άλλων κρατών.
Ο συγγραφέας διευκρινίζει ότι πρόκειται για κείμενο μιας προφορικής συνεισφοράς σε συζητήση και όχι μιας ακαδημαϊκής εργασίας. Σημειώνει ότι το κείμενο βασίζεται σε επεξεργασίες που έχουν γίνει για την κατανόηση της πτώσης της ΕΣΣΔ από διάφορα Κομμουνιστικά Κόμματα, ιδιαίτερα αυτά της Ελλάδας, του Καναδά και των ΗΠΑ. Ευχαριστεί τους Maja Weisl Johnson και Arthur Perlo του ΚΚ ΗΠΑ, τον Al Sargis του Κέντρου Μαρξιστικής Εκπαίδευσης της Βοστώνης, τον Mike Macnair του CPGB για τις ιδέες και τις παρατηρήσεις τους.
Διευκρινίζει ότι ο ισχυρισμός ότι «Το επίπεδο διαβίωσης πέφτει στο μεγαλύτερο μέρος του καπιταλιστικού κόσμου για τρεις δεκαετίες» βασίζεται στο εξαιρετικό, αν και με ελαττώματα, έργο του αστού οικονομικού ιστορικού Angus Maddison. Οι τελικές παράγραφοι, που περιγράφουν τα διάφορα πισωγυρίσματα που αντιμετώπισε η εργατική τάξη και το πώς κάθε φορά ανασυντασσόταν, βασίζονται στο έργο του Dick Struik, που πέθανε πριν από δύο χρόνια σε ηλικία 105 χρονών.
Τέλος, διευκρινίζει ότι το κείμενο αυτό είναι μια συνεισφορά στην κατανόηση της πτώσης της ΕΣΣΔ, όχι η επίσημη θέση του Κομμουνιστικού Κόμματος ΗΠΑ.
