Αποχαιρετισμός στον Dario Fo

 

Αποχαιρετισμός στον Dario Fo

 

 

 

Κυκλοφόρησε πριν απο λίγο η ειδήση του θανάτου του Ιταλού θεατρικού συγγραφέα,  ηθοποιού, θεατρικού σκηνοθέτη και συνθέτη Dario Fo. Ο Fo ήταν μοναδική περίπτωση καλλιτέχνη, που σε όλη του τη ζωή διατήρησε την ζωντάνια και τον ριζοσπαστισμό της σκέψης και του έργου του. Δεν υπήρχε εξουσία με την οποία να μην συγκρούστηκε. Δεν υπήρχε θεσμός της αστικής κοινωνίας που να μην προσπάθησε να τον λογοκρίνει, να τον απαγορεύσει, ή να τον εξοντώσει ηθικά (και όχι μόνο). Μαζί με την γυναίκα του Franca Rame  ήταν ένα ξεχωριστό καλλιτεχνικό δίδυμο.

Ο Fo γεννήθηκε το 1926. Η οικογένεια του πήρε μέρος στον αντιφασιστικό αγώνα στη διάρκεια του πολέμου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950  άρχισε τις πρώτες του εκπομπές στην RAI. Οι εκπομπές μετέτρεπαν ιστορίες απο την Βίβλο και τον Shakespeare σε πολιτική σάτιρα. Έγινε χαμός. Η εκπομπή ακυρώθηκε.

Το 1953 γράφει και ανεβάζει το σατιρικό έργο Δάχτυλο στο μάτι (Il dito nell’occhio) με ανάλογο περιεχόμενο. Πάλι ξεκινάνε επιθέσεις απο τους συντηρητικούς και πολύ σύντομα ο Fo δεν βρίσκει θέατρο να το ανεβάσει. Το 1954 παντρεύεται την Rame και αρχίζουν να δουλεύουν σε κινηματογραφικές παραγωγές στην Ρώμη.Το 1959  επιστρέφουν στο Μιλάνο και ιδρύουν τη θεατρική ομάδα Dario Fo-Franca Rame. Ο Fo έγραφε σενάρια, έπαιζε, σκηνοθετούσε, και σχεδίαζε τα κουστούμια και τα σκηνικά. Η Rame  ανέλαβε τις διοικητικές δουλειές. Η ομάδα έκανε πρεμιέρα στο Μικρό Θέατρο και μετά άρχισε, για πρώτη φορά, τις ετήσιες τουρνέ της σ’ ολόκληρη την Ιταλία. Μετα το έργο Οι Αρχάγγελοι δεν Παίζουν Φλίπερ θα αρχίσουν να έχουν εθνική αναγνώριση.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η ομάδα ξεκινάει την εκπομπή Canzonissima στην Ιταλική τηλεόραση RAI. Η εκπομπή, μέσα απο ιστορίες και σατιρικά σκίτσα, περιγράφει μια διαφορετική οπτική, αυτήν των απλών ανθρώπων και κυρίως της εργατικής τάξης.

Λίγο μετά την έναρξη της εκπομπής ξεκινάνε πάλι οι κριτικές και οι επιθέσεις. Ένα επεισόδιο περιγράφει την δολοφονία ενός δημοσιογράφου απο την Μαφία και αφήνει αιχμές για το πολιτικό σύστημα και την διαφθορά. O Fo και η Rame αρχίζουν να δέχονται απειλές για την ζωή τους. Όμως συνεχίζουν. Αυτό όμως που θα ξεπεράσει τα όρια είναι ένα επεισόδιο με σκέτς για τις συνθήκες εργασίας και τα εργατικά ατυχήματα στις οικοδομές. Η RAI αρνείται να το προβάλλει, με το επιχείρημα ότι θα θεωρηθεί παρότρυνση στα εργατικά συνδικάτα για κινητοποιήσεις. Η εκπομπή κόβεται και η ομάδα Fo-Rame δεν θα εμφανιστεί ξανά στην RAI για δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια.

Ακολουθεί το έργο Isabella, tre caravelle e un cacciballe (1963) με το οποίο ο Fo επιτίθεται στον μύθο του Χριστόφορου Κολόμβου. Αρχίζουν ξανά επιθέσει απο ακροδεξιούς που στήνουν επιθέσεις και τον προπηλακίζουν.

Ο 1968, ο Fo και η Rame ιδρύουν την θεατρική κολλεκτίβα Νέα Σκηνή (Associazione Nuova Scena) με κινούμενες σκηνές θεάτρου. Στο Μιλάνο, επηρεασμένοι απο τον Μάη του 68 εγκατέλειψαν το επίσημο-κρατικό-θέατρο και μετέτρεψαν ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο σε θέατρο. Απευθύνθηκαν στο ΚΚΙ για βοήθεια και πρόσβαση σε δημοτικά κέντρα και εργατικές ενώσεις. Τον Οκτώβριο του 1968 έκαναν περιοδεία με το τελευταίο έργο του Fo Grande pantomime con bandiere e pupazzi piccolo I medi ( Μεγάλη Παντομίμα με Σημαίες και Μικρές και Μεσαίες Μαριονέτες), αρχίζοντας από την Τσεζένα. Το έργο διαθέτει μάσκες αντί για χαρακτήρες – που αντιπροσωπεύουν το Κεφάλαιο, τη Βιομηχανική Συνομοσπονδία, τη Μεγαλοοικονομία, την Εκκλησία, το Λαό, Επαναστάτες και Αγρότες – ανάμεσά τους μια γιγαντιαία μαριονέτα, που αντιπροσωπεύει το φασισμό, που γεννά τους εκπροσώπους της Εκκλησίας, της μοναρχίας του Στρατού και της Βιομηχανίας.

Ο Fo  αφαίρεσε τα δικαιώματα που απαιτούνταν για να παίζονται τα έργα του στην Τσεχοσλοβακία μετά την επέμβαση στην Πράγα Οι παραγωγές έργων του στο Ανατολικό μπλοκ σταμάτησαν.

Το 1970 ο Fo και η Rame ξεκίνησαν την τρίτη τους θεατρική ομάδα, Collettivo Teatrale La Comune. Παρήγαγαν έργα (βασισμένα στον αυτοσχεδιασμό) για τα σύγχρονα προβλήματα με πολλές αναθεωρήσεις. Ο Τυχαίος Θάνατος ενός Αναρχικού (1970) ασκούσε κριτική στην κατάχρηση εξουσίας του συστήματος δικαιοσύνης. Ο Fo το έγραψε μετά από μια τρομοκρατική επίθεση από ακροδεξιούς στην Εθνική Αγροτική Τράπεζα (Banca Nazionale dell’Agricoltura) στο Μιλάνο. Το Φενταγίν (1971 ήταν ένα θεατρικό έργο για την ασταθή κατάσταση στα παλαιστινιακά εδάφη και οι ηθοποιοί αποτελούνταν από πραγματικά στελέχη της PLO.

Το 1973 η ομάδα μετακομίζει στο Σινεμά Ροσίνι στο Μιλάνο. Όταν ο Fo άσκησε κριτική στην αστυνομία σε ένα από τα έργα του, ακολούθησαν αστυνομικές επιδρομές και η λογοκρισία αυξήθηκε. Στις 8 Μαρτίου, μια νεοφασιστική ομάδα απήγαγε την Rame, βασανίζοντάς την και βιάζοντας την. Η Rame επέστρεψε στη σκηνή μετά από δύο μήνες με νέους αντιφασιστικούς μονολόγους.

Αργότερα τον ίδιο χρόνο, η ομάδα κατέλαβε ένα εγκαταλελειμμένο εμπορικό κτίριο στο κέντρο του Μιλάνο και το ονόμασε Παλατάκι Liberty (Ελευθερία) (Palazzina Liberty). Άνοιξαν το Σεπτέμβρη με το Λαϊκός Πόλεμος στη Χιλή (Guerra di popolo in Cile), ένα έργο για μια εξέγερση ενάντια στην χιλιανή στρατοκρατική κυβέρνηση. Γράφτηκε μετά το θάνατο του Allende. Ο Fo συνελήφθη όταν προσπάθησε να αποτρέψει την αστυνομία να σταματήσει την παράσταση. Το έργο του Δεν πληρώνω! Δεν πληρώνω! 1974 ήταν μια φάρσα για το κίνημα αυτοδιαχείρισης όπου γυναίκες (και άντρες) έπαιρναν ότι ήθελαν από την αγορά, πληρώνοντας μόνο ότι μπορούσαν. Το 1975 έγραψε το Φανφάνι ράπιτο (Fanfani rapito) προς υποστήριξη ενός δημοψηφίσματος υπέρ της νομιμοποίησης της έκτρωσης.

Από το 1971 ως το 1985, η θεατρική ομάδα δώρισε μέρος των εισπράξεών της για την υποστήριξη απεργιών των  ιταλικών συνδικαλιστικών οργανώσεων.

Το 1976 ο νέος διευθυντής της RAI προσκαλεί το Φο να κάνει ένα καινούριο πρόγραμμα, Το Θέατρο του Ντάριο (Il Teatro di Dario). Εντούτοις, όταν η δεύτερη έκδοση του Μίστερο Μπούφο παρουσιάζεται στην τηλεόραση το 1977, το Βατικανό το θεωρεί “βλάσφημο”. Παρ’ όλα αυτά, η Rame, έλαβε το βραβείο IDI σαν η καλύτερη τηλεοπτική ηθοποιός.

Το 1978 ο Φο κάνει την τρίτη έκδοση του Μίστερο Μπούφο.  Το 1981 το America Repertory Theater του Κέιμπριτζ προσκάλεσε τον Φο να πάρει μέρος στο Φεστιβάλ Ιταλικού Θεάτρου στη Νέα Υόρκη. Το υπουργείο εξωτερικών των ΗΠΑ αρχικά αρνήθηκε να του παραχωρήσει βίζα-o Fo στα έργα του είχε καταγγείλει πολλές φορές τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ για τις φυλετικές διακρίσεις αλλά και για τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις- αλλά αργότερα, το 1984, συμφώνησε να του δώσει μία για 6 μέρες, μετά από διαμαρτυρίες Αμερικανών συγγραφέων. Το 1987 θα πάρει το Νόμπελ λογοτεχνίας.

Ο Fo θα παραμείνει πολιτικά ενεργός μέχρι το τέλος. Το 2006, σε ηλικία 80 χρονών θα κατέβει υποψήφιος δήμαρχος του Μιλάνου με την υποστήριξη της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης και θα πάρει μάλιστα πάνω απο 20% των ψήφων.

O Dario Fo και η Franca Rame (πέθανε το 2013) ήταν ξεχωριστά παραδείγματα καλλιτεχνών. Ότι και να πιστεύει κανείς για την μια την άλλη πολιτική τους άποψη και κριτική (την οποία όμως θα πρέπει να συνδέσουμε και με την πορεία του Ιταλικού Κομμουνιστικού κόμματος). Ο ίδιος ο Fo δεν ήταν απαλλαγμένος απο αντιφάσεις. (για παράδειγμα πρός το τέλος της ζωής του υποστήριξε το κίνημα των πέντε αστέρων του Grillo).

Ο Fo και η Rame ήταν ασυμβίβαστοι μέχρι το τέλος, ενεργά στρατευμένοι για πολλά χρόνια στο Κομμουνιστικό κίνημα και στην πάλη κατά του φασισμού, με τα μάτια τους στραμμένα στην εργατική τάξη.Και απέδειξαν στην πράξη ότι μέσα απο μια τέτοια ζωντανή καλλιτεχνική πορεία μπορούν να  πραγματοποιηθούν και καινοτομίες, ακριβώς επειδή συνδέουν τον ριζοσπαστισμό με το κοινωνικό ταξικό περιεχόμενο: Απο την πρωτοφανή-για εκείνη την εποχή- “χρήση” της Βίβλου, μέχρι τα σκέτς για τους εργάτες και απο τους πρωταγωνιστές-μάσκες (αντί για χαρακτήρες) και την αξιοποιήση της commedia dell’arte και του αυτοσχεδιασμού, είναι πολλά τα παραδείγματα όπου η ομάδα Fo-Rame έβαλε το δικό της στίγμα, σε παλιές και νέες τεχνικές.. Χρησιμοποιώντας όχι μόνο ένα μέσο αλλά και το θέατρο και  το ραδιόφωνο και την τηλεόραση.

Ξεχωριστή στιγμή στην πορεία των Fo-Rame ήταν η περίοδος της χούντας στην Ελλάδα, όταν είχαν στηρίξει τον αγώνα των ελλήνων αντιστασιακών. Συνεργάστηκαν και με το  Θέατρο Τέχνης του Κάρολο Κουν, που πρώτο ανέβασε στην Ελλάδα το έργο Isabella, tre caravelle e un cacciballe (“Ισαβέλα τρεις καραβέλλες και ένας παραμυθάς”), την περίοδο 1974-1975.

Σε  εποχές σαν την σημερινή, που η “τέχνη” κυριαρχείται απο τους αντιδραστικούς δήθεν “απολίτικους” καλλιτέχνες, που διδάσκουν την φυγή στην ατομικότητα και την απόσταση απο την ταξική πάλη η τους ψευτοευαίσθητους απολογητές του ιμπεριαλισμού, απώλειες σαν αυτές του Fo θα γίνονται όλο και περισσότερο αισθητές. Όμως τα έργα και η πορεία αυτού του μεγάλου καλλιτέχνη, γνήσιου σύμμαχου της εργατικής τάξης και των λαικών στρωμάτων,  όχι μόνο δεν θα ξεχαστούν αλλά θα ξαναζωντανεύουν σε κάθε αγώνα και κάθε ελπίδα όσωv αγωνίζονται.

 

 

Κατερίνα Μαργαρίτη

 

 

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *