«Οι νεοφιλελεύθεροι ‘πυλώνες’ δεν σώζουν την ευρωζώνη. Χρειάζεται νέα ‘αρχιτεκτονική’ με όρους λαών και εργαζόμενων»

europ

 

 

 

του Γιάννη Τόλιου, διδάκτωρα οικονομικών

Η νέα οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008, συγκλόνισε μεταξύ άλλων το οικοδόμημα της «Οικονομικής και Νομισματικής Ενοποίησης» (ΟΝΕ), που από τις αρχές 2000 είχε δημιουργήσει την «ευρωζώνη» και το ευρώ. Η κρίση αποκάλυψε με ιδιαίτερη σφοδρότητα τις αντιφάσεις του μηχανισμού λειτουργίας της ΟΝΕ (Σύμφωνο Σταθερότητας και Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας [ΕΚΤ]), καθώς και τους δυσμενείς όρους συμμετοχής των αδύναμων οικονομιών στο «ενιαίο νόμισμα» και την απουσία πολιτικής βούλησης των θεσμικών οργάνων της ΕΕ (Επιτροπής και Συμβουλίου) να λάβουν μέτρα άμβλυνσης της κρίσης έστω και με όρους «αντι-κυκλικής πολιτικής». Η ένταξη των περιφερειακών οικονομιών στην ΟΝΕ δεν έγινε με όρους «πραγματικής» αλλά «ονομαστικής» («τυπικής») σύγκλισης, ενώ στην περίπτωση της Ελλάδας και ενδεχομένως άλλων χωρών, εφαρμόστηκαν πρακτικές «δημιουργικής λογιστικής», με αλλοίωση στατιστικών στοιχείων και εμφάνιση πλαστής εικόνας ελλειμμάτων και δημόσιου χρέους. Στην πράξη, η ένταξη των περιφερειακών χωρών στο ευρώ, έγινε με υψηλές συναλλαγματικές ισοτιμίες στο όνομα του χαμηλού πληθωρισμού και του «σκληρού» ευρώ που απαιτούσε η Γερμανία, στην προσπάθεια της να γίνει το «ενιαίο νόμισμα» διεθνές αποθεματικό νόμισμα.

Αρχικά, η συμμετοχή των χωρών της «περιφέρειας» στην ΟΝΕ δημιούργησε μία επίπλαστη ευφορία. Τα χαμηλά επιτόκια και η ανεξέλεγκτη πιστωτική επέκταση ενίσχυσαν τη ζήτηση, με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής, του ΑΕΠ ….αλλά και των εισαγωγών. Οι τράπεζες («κέντρου» και «περιφέρειας») είχαν «τρελά» κέρδη. Όμως ήταν μία «χρεωμένη» ανάπτυξη, ενώ οι τράπεζες προεξοφλούσαν κέρδη. Οι διαφορές «ανταγωνιστικότητας» εκδηλώθηκαν στο ισοζύγιο πληρωμών, με τη διεύρυνση των ελλειμμάτων στις χώρες της περιφέρειας και την αύξηση των πλεονασμάτων στις χώρες του «πυρήνα», κυρίως τη Γερμανία.1 Τα χρόνια ελλείμματα ενέτειναν τον δανεισμό των περιφερειακών οικονομιών (δημοσίου, επιχειρήσεων, ιδιωτών), κυρίως από τις τράπεζες του κέντρου.

1. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές δεν δίνουν βιώσιμη προοπτική στην ευρωζώνη

Οι αντιδράσεις των κυρίαρχων κύκλων της ΕΕ στο ξέσπασμα της κρίσης, ήταν αρχικά χαλαρές. Θεωρούσαν ότι η κρίση ήταν παροδικό φαινόμενο που δεν θα έθετε σε κίνδυνο τα θεμέλια της ΟΝΕ. Με το πρώτο πακέτο στήριξης των τραπεζών το 2009 (εγγυήσεις ρευστότητας και κεφαλαιακής στήριξης), πίστευαν ότι η κατάσταση μπορούσε να ομαλοποιηθεί. Ωστόσο, η κρίση έδειξε μεγάλο βάθος και παρατεταμένη διάρκεια. Οι κυρίαρχοι κύκλοι της ευρωζώνης, διατηρώντας αλώβητη τη νεοφιλελεύθερη «ψυχή» της ΟΝΕ, επιχείρησαν με επιμέρους ρυθμίσεις να αμβλύνουν τις συνέπειες της κρίσης και την αποφυγή κατάρρευσης του ενιαίου νομίσματος, με την επιβολή κάποιων ελέγχων στην ασυδοσία των αγορών και τη δημιουργία νεοφιλελεύθερης έμπνευσης νέων μηχανισμών στήριξής της.

Ειδικότερα με βάση τις αποφάσεις της συνόδους του Συμβουλίου των αρχηγών των κ-μ της ΕΕ (Οκτώβριος 2010), αποφασίστηκαν, στα πλαίσια της «οικονομικής διακυβέρνησης» της ευρωζώνης,2 μια σειρά μέτρων τα οποία αφορούσαν: i) Στην προέγκριση από τις Βρυξέλλες στο α’ τρίμηνο κάθε χρόνου, των βασικών μεγεθών των προϋπολογισμών των χωρών της ευρωζώνης, ώστε εκείνες που είχαν χρέος πάνω από 60% του ΑΕΠ να το μειώνουν με ρυθμό 5% του ΑΕΠ ανά τριετία. ii) Στην επιβολή οικονομικών κυρώσεων στις χώρες που εμφάνιζαν τάσεις «δημοσιονομικού εκτροχιασμού» με την κατάθεση ποσού ίσου με το 0,2% του ΑΕΠ το οποίο θα μετατρεπόταν σε άτοκη κατάθεση και ίσως σε οριστική παρακράτηση (τόκοι και πρόστιμα θα μοιράζονται μεταξύ των χωρών που δεν εμφάνιζαν υπερβολικό έλλειμμα ή χρέος). iii) Στην αναστολή, για όποια χώρα δεν εκπληρώνει τους στόχους του Συμφώνου Σταθερότητας, της πρόσβασής σε κοινοτικούς πόρους. iv) Τέλος, σε περίπτωση καταγραφής «υπερβολικών ανισορροπιών» (μεγάλο έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, χαμηλή ανταγωνιστικότητα, κ.ά.), προβλέπονται συστάσεις από το Συμβούλιο για τη λήψη μέτρων μείωσης του κόστους εργασίας, κ.ά. Η μη συμμόρφωση στις συστάσεις θα συνεπάγεται κυρώσεις με μορφή προστίμου ίσου με το 0,1% του ΑΕΠ.

Επίσης, προβλέπεται αντικατάσταση του προσωρινού «ευρωπαϊκού μηχανισμού σταθερότητας» (EFSF)3 που λήγει το 2013, με «μόνιμο μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων» (EΜS) και πόρους από τις χώρες-μέλη, το ΔΝΤ και ενδεχομένως από μεγάλες τράπεζες. Οι χώρες που θα ζητούν ένταξη στον μηχανισμό «διαχείρισης κρίσεων», θα τίθενται σε διαδικασίες «ελεγχόμενης πτώχευσης» και σε αναδιάρθρωση του χρέους, καθώς και σε εκχώρηση των αποφάσεων οικονομικής πολιτικής στις Βρυξέλλες.! Τέλος, προβλέπεται η τροποποίηση ως τις αρχές του 2013, τηςσυνθήκης της Λισσαβόνας με συνοπτικές διαδικασίες, αξιοποιώντας το «παράθυρο» του άρθ.48, παρ. 6, παρακάμπτοντας την προσφυγή στην ετυμηγορία των λαών της ΕΕ.

Παρότι στη Σύνοδο δεν υιοθετήθηκε η πρόταση για στέρηση του δικαιώματος ψήφου των υπό επιτήρηση χωρών, ορισμένα σημεία αφέθηκαν να ρυθμιστούν σε επόμενη σύνοδο. Έτσι, ο γαλλογερμανικός άξονας, και ειδικά η καγκελάριος Α.Μέρκελ, επέβαλε τις απαιτήσεις του γερμανικού κεφαλαίου με ιμπεριαλιστική ωμότητα! Η συγκεκριμένη εξέλιξη με όρους «ευρωπαϊκής ενοποίησης», αποτελεί βήμα προς αντιδραστική κατεύθυνση. Μόνο το στοιχείο της «ελεγχόμενης πτώχευσης» να υπολογίσουμε, σημαίνει ότι αργά ή γρήγορα όλες οι περιφερειακές οικονομίες θα βιώσουν διαχρονική λιτότητα και αναπτυξιακή καχεξία, χωρίς να αποκλείεται και η υποχρεωτική έξοδος ορισμένων από το ευρώ, τουλάχιστον για διάστημα που τελούν υπό καθεστώς αυστηρής επιτήρησης.

Ένα άλλο βήμα προς την ίδια κατεύθυνση έγινε στην έκτακτη σύνοδο κορυφής των αρχηγών-κρατών της ευρωζώνης, στις 11-12 Μαρτίου ’11 στις Βρυξέλλες όπου υιοθετήθηκαν οι βασικοί άξονες του Συμφώνου Ανταγωνιστικότητας, το οποίο πήρε την παραπλανητική ονομασία «Σύμφωνο για το Ευρώ+». Το νέο σύμφωνο περιλαμβάνει, με ωραιοποιημένες εκφράσεις, όλες τις απαιτήσεις της καγκελαρίου Ά. Μέρκελ (μεγαλύτερη ελαστικοποιήση των εργασιακών σχέσεων, αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης σύμφωνα με τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους και του προσδόκιμου ορίου ζωής, ενιαία βάση φορολογίας εταιρειών, συνταγματική δέσμευση για τα όρια ελλειμμάτων και χρέους, δημιουργία μόνιμου μηχανισμού στήριξης (EFSF), ο οποίος μπορεί να δέχεται κρατικά ομόλογα χωρών αλλά με αντάλλαγμα αυστηρά προγράμματα λιτότητας, όπως του «Μνημονίου», κ.ά.

Όλα τα παραπάνω σχέδια και μέτρα πολιτικής, εκπέμπουν έναν ιδιότυπο «ολοκληρωτισμό» στα πλαίσια της ΕΕ, που το χρηματιστικό κεφάλαιο προωθεί στο όνομα της υπερεθνικής διακυβέρνησης. Εκτός από τον ταξικό-επιθετικό χαρακτήρα των μέτρων, το συγκεκριμένο πλαίσιο δεν είναι πρακτικά βιώσιμο γιατί προσπαθεί με «διατάγματα» να λύσει σύνθετα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Η αντίληψη αντιμετώπισης των ελλειμμάτων του ισοζυγίου πληρωμών με μειώσεις μισθών για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, δεν είναι ούτε εφικτή, αλλά ούτε και αποτελεί μακροπρόθεσμα βιώσιμη λύση. Στηρίζεται στην αντίληψη του «κατηφορικού δρόμου» ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας (χαμηλότερο κόστος εργασίας), ενώ μόνο ο «ανηφορικός δρόμος» που στηρίζεται στην παραγωγικότητα και συμπληρωματικά στη χρήση της συναλλαγματικής πολιτικής, μπορεί να εξασφαλίσει ουσιαστική ανάπτυξη (τεχνολογία, οργάνωση, εξειδίκευση, έρευνα, κ.ά.).

Δεν είναι τυχαίο που στα παραπάνω σχέδια δεν υπάρχει καμιά αναφορά ούτε δέσμευση για την ανάπτυξη και απασχόληση, ενώ το «κλείδωμα» μιας περιφερειακής οικονομίας σε ένα «σκληρό νόμισμα» δεν μπορεί να βελτιώσει αλλά αντίθετα θα επιδεινώνει σταθερά τα αδιέξοδά της.4 Το μόνο που εγγυάται το συγκεκριμένο πλαίσιο είναι ένας «φαύλος κύκλος» λιτότητας, ύφεσης, υψηλής ανεργίας και στασιμότητας, με διαιώνιση των ελλειμμάτων και της υπερχρέωσης.

Τέλος στη Σύνοδο Κορυφής της 9ης Δεκέμβρη 2011, οι αρχηγοί των κρατών-μελών της ευρωζώνης, κάτω από τους εκβιασμούς και τις πιέσεις του γερμανο-γαλλικού άξονα Μέρκελ-Σαρκοζί, συμφώνησαν στη δημιουργία ενός νέου «πυλώνα», του «Δημοσιονομικού Συμφώνου», καθώς και στο «Συντονισμό» των οικονομικών πολιτικών των χωρών της ευρωζώνης, τα οποία πολύ συνοπτικά αφορούν τα εξής:5

Α) Οι προϋπολογισμοί των κρατών-μελών θα πρέπει να είναι ισοσκελισμένοι. Το ετήσιο «διαρθρωτικό έλλειμμα» (μέσος όρος ελλείμματος στη διάρκεια του κύκλου), δεν πρέπει ξεπερνά το 0,5% του ονομαστικού ΑΕΠ. Η δέσμευση πρέπει να βρει ισχυρή νομική έκφραση (συνταγματική ή άλλου νομικού ισοδύναμου) και θα περιλαμβάνει αυτόματο μηχανισμό ενεργοποίησης σε περίπτωση απόκλισης, που θα ελέγχεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.! Τα κράτη μέλη που υπόκεινται στη διαδικασία του «υπερβολικού ελλείμματος», θα υποβάλλουν στην Επιτροπή και το Συμβούλιο προς έγκριση, πρόγραμμα «οικονομικής εταιρικής σχέσης» στο οποίο θα αναγράφονται λεπτομερώς τα μέτρα διόρθωσης του, η εφαρμογή των οποίων θα είναι υπό την αυστηρή εποπτεία της Επιτροπής και του Συμβουλίου. Προβλέπεται επίσης τη θέσπιση ειδικού μηχανισμού για την εκ των προτέρων υποβολή από τα κράτη-μέλη, εκθέσεων σε ότι αφορά τα εθνικά σχέδια έκδοσης νέων χρεογράφων (ομολόγων, κά).

Β) Οι κανόνες «υπερβολικού ελλείμματος» στις χώρες της ευρωζώνης θα αυστηροποιηθούν. Η Επιτροπή μόλις διαπιστώσει ότι υπάρχει υπέρβαση του ανωτάτου ορίου ελλείμματος (το επιτρεπόμενο ετήσιο όριο με βάση τη συνθήκη Μαάστριχτ είναι 3% του ΑΕΠ, ενώ το προτεινόμενο «διαρθρωτικό» είναι 0,5% του ΑΕΠ), θα επιβάλλει αυτόματες κυρώσεις και πρόστιμα ύψους 0,2% του ΑΕΠ, εκτός κι αν ειδική πλειοψηφία του Συμβουλίου (85%) δεν τις υιοθετήσει. Οι χώρες με δημόσιο χρέος πάνω από 60% του ΑΕΠ, δεσμεύονται για μείωση του χρέους (άνω του συγκεκριμένου ορίου) κατά 1/20 το χρόνο (δηλ. κατά 5%).

Γ) Θα τεθούν σε εφαρμογή οι νέοι κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίαςτους οποίους πρότεινε η Επιτροπή στις 23 Νοέμβρη 2011 και αποδέχτηκε η Σύνοδος και αφορούν: i) την παρακολούθηση και αξιολόγηση των προσχεδίων προϋπολογισμών των χωρών-μελών και εφόσον χρειάζεται θα γνωμοδοτεί επ’ αυτών, ενώ σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς το Σύμφωνο Σταθερότητας, θα ζητά την αναθεώρηση τους, ii) την ενίσχυση της δημοσιονομικής εποπτείας των κρατών-μελών που αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες όσον αφορά τη δημοσιονομική τους σταθερότητα στη ζώνη του ευρώ, και iii) εξεύρεση τρόπων περαιτέρω εμβάθυνσης της δημοσιονομικής ενοποίησης σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, με την επεξεργασία προτάσεων από τον πρόεδρο της Επιτροπής και τον πρόεδρο της Ευρωομάδας (Eurogroup), που θα εξεταστούν στην εαρινή Σύνοδο του 2012.

Δ) Ενισχυμένη συνεργασία, με την καθιέρωση των εξάμηνων συνόδων των κρατών-μελών της ευρωζώνης, όπου θα συζητούνται και θα συντονίζονται οι σημαντικότερες αποφάσεις και μεταρρυθμίσεις στο πεδίο της οικονομικής πολιτικής.

Ε) Ενίσχυση των εργαλείων σταθεροποίησης για αντιμετώπιση των εντάσεων που προκύπτουν από τις αγορές. Άμεση προώθηση των σχεδίων «μόχλευσης» (εξασφάλισης πρόσθετων κεφαλαίων μέσω πιστωτικής επέκτασης) του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) και πραγματοποίηση από την ΕΚΤ συναλλαγών για λογαριασμό του στις αγορές. Επίσπευση της έναρξης ισχύος του «Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας» (EMS) ένα χρόνο ενωρίτερα (Ιούλιος 2012), ενώ το EFSF θα συνεχίσει να λειτουργεί ως τα μέσα του 2013). Επανεξέταση στην εαρινή σύνοδο (Μάρτιος 2012) της επάρκειας του συνολικού ορίου κεφαλαίων 500 δις €, ώστε να διατηρηθεί η αναλογία 15% μεταξύ καταβεβλημένου κεφαλαίου και οφειλομένου ποσού των τίτλων του EMS. Άμεση χορήγηση στο ΔΝΤ πρόσθετων πόρων 200 δις € από τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης, για δανειοδότηση των χωρών που αντιμετωπίζουν προβλήματα υπερχρέωσης.

ΣΤ) Τροποποίηση της συνθήκης για τον EMS ώστε να καταστεί αποτελεσματικότερη. Η προβλεπόμενη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην αναδιάρθρωση (κούρεμα) του χρέους, θα κινηθεί αυστηρά στα πλαίσια των καθιερωμένων αρχών και των πρακτικών του ΔΝΤ. Κατά συνέπεια οι αποφάσεις της 21ης Ιουλίου και της 26/27ης Οκτωβρίου 2011 για το ελληνικό χρέος, έχουν έκτακτο και μοναδικό χαρακτήρα. Στους όρους έκδοσης των νέων ομολόγων των χωρών της ευρωζώνης, θα περιληφθούν τυποποιημένες και πανομοιότητες «ρήτρες συλλογικής δράσης» (collectiveactionclause). Για τη διασφάλιση της ικανότητας του EMS λήψης έγκαιρων αποφάσεων, θα περιληφθούν στους κανόνες ψηφοφορίας διαδικασία εκτάκτου ανάγκης, για την παροχή «χρηματοδοτικής συνδρομής» με ειδική πλειοψηφία του 85%, όταν υπάρχει αμοιβαία συμφωνία μεταξύ Επιτροπής και ΕΚΤ.

Ζ) Συμφωνήθηκε επίσης, όσα από τα παραπάνω μέτρα δεν μπορούν να εφαρμοστούν με βάση το «παράγωγο δίκαιο», να περάσουν στο «πρωτογενές δίκαιο» της Ένωσης,με τηνυπογραφή νέας διεθνούς συμφωνίας μεταξύ των κ-μ της ευρωζώνης, το αργότερο ως το Μάρτιο 2012. Οι χώρες-μέλη της ΕΕ που δεν συμμετέχουν στην ευρωζώνη (Αγγλία, Βουλγαρία, Δανία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σουηδία και Τσεχία), μπορούν αν το επιθυμούν να συμμετάσχουν (με εξαίρεση την Αγγλία που ήδη δήλωσε άρνηση) στη σχετική διαδικασία, εφ’ όσον συμβουλευτούν τα κοινοβούλια τους κατά περίπτωση.

Η) Όσον αφορά τα γενικότερα«Συμπεράσματα του Συμβουλίου» στον τομέα της οικονομικής πολιτικής, επαναλήφθηκαν οι μεγαλόστομες διακηρύξεις για «ενίσχυση της ανάπτυξης», της «κοινωνικής συνοχής», την «τόνωση της απασχόλησης» κά, που κινούνται πάντα στο έδαφος των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων «λειτουργίας» της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς. Ωστόσο έχει ιδιαίτερη σημασία να σημειώσουμε την «ισχυρή δέσμευση» των κυβερνήσεων της ευρωζώνης για εφαρμογή των στόχων του «Συμφώνου για το Ευρώ +» και ιδιαίτερα των εξειδικευμένων προτάσεων της Επιτροπής για την αγορά εργασίας, με στόχο τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης, μέσω «βελτίωσης των κινήτρων εργασίας», «μεταρρύθμισης συνταξιοδοτικών συστημάτων», «εξισορρόπησης ασφάλειας και ευελιξίας» (flexicurity), «προσαρμογής των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης στις ανάγκες της αγοράς εργασίας», εφαρμογή «βιώσιμων επιπέδων μισθών» και «αναθεώρηση των ρητρών τιμαριθμοποίησης», ιδιαίτερα σε χώρες με μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο πληρωμών και υψηλό δημόσιο χρέος, κά. Όλα αυτά σε «κατανοητή» γλώσσα, σημαίνουνσυνέχιση διαχρονικά της λιτότητας, αποδιάρθρωσης των εργασιακών σχέσεων, «κινεζοποίηση» μισθών και ξεθεμελίωση βασικών κοινωνικών δικαιωμάτων.

Θ) Παράλληλα θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι αποφάσεις της 9ης Δεκέμβρη ‘11, έχουν ωςυπόστρωμα τις αποφάσεις για τη νέα «οικονομική διακυβέρνηση»που ψηφίστηκαν από τα κράτη-μέλη της ΕΕ τον Οκτώβριο 2011 και περιέχονται στο «ενισχυμένο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης» που άρχισε να εφαρμόζεται από τις 13.12.11. Ειδικότερα στις περιπτώσεις υπέρβασης τουελλείμματος άνω του 3% στο ΑΕΠ (το όριο για το «διαρθρωτικό έλλειμμα» τίθεται στο 0,5%), επιβάλλονται πρόστιμαύψους 0,2% του ΑΕΠ, αρχικά με μορφή άτοκης κατάθεσης και σε περίπτωση μη συμμόρφωσης μετατρέπεται σε χρηματικό πρόστιμο, κατόπιν πρότασης της Επιτροπής και απόφασης του Συμβουλίου, εκτός αν ειδική πλειοψηφία 85% τη απορρίψει. Επίσης τίθεται όριο αύξησης των δημοσίων δαπανών, λιγότερο από το μεσοπρόθεσμο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, με στόχο τη μείωση του ελλείμματος.

I) Τέλος για πρώτη φορά θεσπίστηκε «διαδικασία υπερβολικών ανισορροπιών», με βάση ορισμένους μακροοικονομικούς δείκτες (μέσος όρος ύψους ισοζυγίου πληρωμών στο ΑΕΠ της τελευταίας τριετίας με όριο +6% ως –4% του ΑΕΠ, μεταβολή μεριδίου εξαγωγών σε αξία την τελευταία πενταετία με όριο –6%, μεταβολή πραγματικής ισοτιμίας την τελευταία τριετία σε σχέση με 35 βιομηχανικές χώρες με όριο –11% ως +5%, μεταβολή μοναδιαίου κόστους εργασίας τελευταίας τριετίας με όριο +9%, μέσος όρος ανεργίας τελευταίας τριετίας με όριο 10%, χρέος ιδιωτικού τομέα με όριο 160% του ΑΕΠ, πιστωτική επέκταση ιδιωτικού τομέα με όριο 15% του ΑΕΠ, ετήσια μεταβολή τιμών ακινήτων με όριο 6%, κά). Σε περίπτωση διαπίστωσης «υπερβολικών ανισορροπιών», κατόπιν πρότασης της Επιτροπής και με απόφαση του Συμβουλίου, επιβάλλονται πρόστιμα ύψους 0,1% του ΑΕΠ, με μορφή άτοκης κατάθεσης, τα οποία σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, μετατρέπονται σε χρηματικά πρόστιμα, εκτός αν αποτραπούν με ειδική πλειοψηφία 85% του Συμβουλίου.

Όλα τα παραπάνω αποπνέουν, ιδιαίτερα για τις αδύναμες οικονομίες, κανόνες «στρατοπέδου συγκέντρωσης»και μια νοοτροπία αντιμετώπισης οικονομικών προβλημάτων με «διατάγματα», αντί επιλογών οικονομικής πολιτικής. Είναι φανερό ότι παρά την αυστηρότητα και την αυταρχικότητα του νέου πλαισίου, δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη λύση κανενός κρίσιμου προβλήματος της ευρωζώνης, ούτε του χρέους, ούτε της ανάπτυξης, ούτε της απασχόλησης, ούτε της ασυδοσίας των αγορών, κλπ, ενώ αντίθετα στο πεδίο των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, το ρολόι της ιστορίας γυρίζει σε καταστάσεις 19ου αιώνα. Ειδικότερα η νέα συμφωνίαδεν επιλύει τη βαθιά εσωτερική αντίφαση της ευρωζώνης,ανάμεσα στο μόνιμο «κλείδωμα» της ισοτιμίας των νομισμάτων, χωρών με διαφορετικό επίπεδο ανταγωνιστικότητας, η οποία λειτουργεί ως μηχανισμός παραγωγής «πλεονασμάτων» για τις ισχυρές χώρες και «ελλειμμάτων» για τις αδύναμες.

Επίσης δεν προβλέπει ενιαία οικονομική πολιτική(δημοσιονομική, νομισματική, εισοδηματική) και μια αντίστοιχη διαρθρωτική (αναπτυξιακή), με ανακατανομή πόρων και εισοδημάτων μεταξύ χωρών και κοινωνικών ομάδων, ώστε να προωθούν την οικονομικοκοινωνική σύγκλιση. Επίσης δεν υπάρχει κεντρική τράπεζασε ρόλο δανειστή «τελευταίας καταφυγής» και ισχυρού κέντρου ρύθμισης των χρηματοπιστωτικών σχέσεων. Το μόνο μέσο στήριξης της ανταγωνιστικότητας παραμένει η εισοδηματική πολιτική και ειδικότερα το εργατικό κόστος, του οποίου η μείωση έχει αντικειμενικά όρια. Τέλος το έλλειμμα δημοκρατίας στη λειτουργία των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και της ευρωζώνης, αντί να μειωθεί διευρύνεται, με αποτέλεσμα να μην έχουν λόγο χώρες και λαοί σε θεμελιώδεις επιλογές που αφορούν το μέλλον τους.

Όσον αφορά στο κρίσιμο θέμα του χρέους,ο «μηχανισμός στήριξης» (EFSF/EΜS) με τα λιγοστά κεφάλαια των 500 δις, δεν μπορεί να εξασφαλίσει δανειακές ανάγκες οικονομιών τύπου Ιταλίας με το χρέος 2 τρις €. Ούτε επίσης η ενίσχυση του ΔΝΤ με έκτακτη εισφορά κεφαλαίων 200 δις € από τις χώρες της ευρωζώνης, μπορεί να καλύψει τις δανειακές του ανάγκες. Από την άλλη έχει αποκλειστεί η έκδοση ευρωομολόγων και η έκδοση νέου χρήματος από την ΕΚΤ, ενώ η προσφορά έκτακτης ρευστότητας στις ευρωπαϊκές τράπεζες, ύψους 489 δις € με χαμηλό επιτόκιο (1%), πέρα από τη σκανδαλώδη στήριξη τους από την ΕΚΤ αποτελεί από πρακτική άποψη μικρή «ανάσα» στις μεγάλες δανειακές ανάγκες των χωρών της ευρωζώνης,6 αλλά με πολύ υψηλό τίμημα (επιτόκια 6-7%) σε βάρος των λαών.

2. Εναλλακτική πολιτική με βάση τα συμφέροντα των λαών και των εργαζόμενων

Κατά συνέπεια ηβιωσιμότητα της ευρωζώνης και του ευρώ,παρά τις αλλεπάλληλες αποφάσεις και «θριαμβολογίες» της μιας ημέρας παραμένει έωλη.Αντί για δραστικό «κούρεμα» χρεών, εθνικοποίηση τραπεζών, στήριξη ανάπτυξης, αναδιανομή εισοδήματος, κά, γίνονται βήματα σημειωτών αν όχι όπισθεν. Ακόμα κι αυτό το λειψό «κούρεμα» του ελληνικού χρέους που θα δούμε στη συνέχεια, χαρακτηρίζεται ως «εξαίρεση» που δεν πρέπει να επαναληφθεί σε άλλη χώρα. Για μια ακόμα φορά τα συμφέροντα του χρηματιστικού κεφαλαίου (τοκογλύφων-τραπεζιτών και θεσμικών επενδυτών), τίθενται υπεράνω των κοινωνιών. Οι εμπειρίες των περιφερειακών χωρών από την ένταξη τους στο «μηχανισμό στήριξης», δείχνει ότι οι πολιτικές «Μνημονίου» τις έχουν βυθίσει σε παρατεταμένη ύφεση, υψηλή ανεργία, φτώχεια και οικονομική και κοινωνική παρακμή.

Οι ανεδαφικοί και «εν πολλοίς» ανιστόρητοι ισχυρισμοί επίτευξης «πρωτογενών πλεονασμάτων», «ισοσκελισμένων προϋπολογισμών», κά, ανάγουν κρίσιμα ζητήματα δημοσιονομικής διαχείρισης (πολιτικής φορολογικών εσόδων και δημοσίων δαπανών) σε τεχνικά θέματα λογιστικού ισοζυγίου εσόδων-εξόδων. Το ίδιο ισχύει για το μεγάλο θέμα της ανάπτυξης και της απασχόλησης, που η επίλυση τους επαφίεται και πάλι στο «μηχανισμό της αγοράς», ενώ η εισοδηματική πολιτική τουχαμηλού εργατικού κόστους,παραμένει βασικός μοχλός στήριξης της ανταγωνιστικότητας των αδύναμων οικονομιών. Στο λεξικό της «νέας οικονομικής διακυβέρνησης», οι έννοιες της ανακατανομής, της οικονομικής σύγκλισης, της περιφερειακής ανάπτυξης, της πλήρους απασχόλησης, της διασφάλισης κοινωνικών δικαιωμάτων, της δικαιότερης κατανομής πλούτου, της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου, κά, παραμένουν οιονεί άγνωστες.!

Όλα αυτά φέρνουν στο προσκήνιο την ανάγκη μιας ριζικής στροφής στην πολιτική της «ευρωζώνης» και γενικότερα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, για μια ελπιδοφόρα προοπτική των λαών και των εργαζομένων της Ευρώπης. Οι βασικοί άξονες μιας τέτοιας εναλλακτικής πολιτικής έχουν ως αφετηρία την κατάργηση του Σύμφωνου Σταθερότητας και τη δημιουργία ενός Σύμφωνου Ανάπτυξης και Απασχόλησης. Την εξασφάλιση ευνοϊκής χρηματοδότησης των χωρών-μελών από την ΕΚΤ με ειδικά ευρωομόλογα ή χαμηλότοκο δανεισμό και την επιβολή ελέγχου στη δράση της ΕΚΤ από ειδική επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Απαιτείται, επίσης, κοινή φορολογική και βιομηχανική πολιτική και βαθμιαία εξίσωση των κατώτατων μισθών και κοινωνικών παροχών, καθώς και αύξηση του προϋπολογισμού της ΕΕ στο 5% ΑΕΠ για τη στήριξη προγραμμάτων περιφερειακής ανάπτυξης, κλαδικών πολιτών και την προώθηση της οικονομικής σύγκλισης μεταξύ των χωρών.

Χρειάζεται, επίσης, απεξάρτηση των θεσμικών οργάνων της ΕΕ από τα επιχειρηματικά lobbies, εκδημοκρατισμός και διαφάνεια στη λειτουργία τους. Επίσης, ρύθμιση «αγορών» και αυστηρή πολιτική ανταγωνισμού, έλεγχος της δράσης των καρτέλ και των πολυεθνικών εταιρειών. Τέλος, κοινοί άξονες μακρο-οικονομικής και αναπτυξιακής πολιτικής, με κατεύθυνση τη βιώσιμη ανάπτυξη, την πλήρη απασχόληση, τη δικαιότερη κατανομή του πλούτου, τον δραστικό περιορισμό στρατιωτικών δαπανών, την επαναδιαπραγμάτευση του χρέους των χωρών με απόρριψη κάθε ιδέας «κατεδάφισης» των κοινωνικών δικαιωμάτων για εξόφληση των πιστωτών, την ανάπτυξη ισότιμων σχέσεων με τρίτες χώρες, κ.ά.

Ωστόσο το πιο σημαντικό ερώτημα, ανοιχτό στην πολιτική συζήτηση είναι πως θα γίνουν όλα αυτά; Σχηματικάδιαφαίνονταιτρίασενάρια. Το πρώτο συνδέεται με την προώθηση του συντονισμού δράσης σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο όλων των προοδευτικών δυνάμεων σε όλες τις χώρες και η επαναθεμελίωση της ευρωζώνης και της ΕΕ με όρους «λαών και εργαζόμενων». Ωστόσο αυτό το σενάριο δεν φαίνεται καθόλου ρεαλιστικό διότι η «ασύμμετρη» ανάπτυξη του κινήματος μεταξύ χωρών κάνει πολύ μικρή την πιθανότητα της ταυτόχρονης κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας από τις αριστερές δυνάμεις σε όλες τις χώρες της ευρωζώνης. Το δεύτερο σενάριο που πρότεινε ο Όσκαρ Λαφοντέν (ηγετικό στέλεχος του αριστερού κόμματος DeLinke Γερμανίας), έχει σχέση με τη «συντεταγμένη» επιστροφή όλων των χωρών στα εθνικά τους νομίσματα και καθορισμό ελεγχόμενων νομισματικών ισοτιμιών στα πλαίσια του «Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος» ώστε να ξεπεραστούν οι εσωτερικές και εξωτερικές ανισορροπίες της ευρωζώνης. Πρόκειται για ένα σενάριο που προϋποθέτει αποδοχή του από τις κυρίαρχες ελίτ της ευρωζώνης και κυρίως της Γερμανίας. Τοτρίτο σενάριο συνδέεται με την προώθηση ριζοσπαστικών μετασχηματισμών στις χώρες που είναι ώριμες οι συνθήκες (μία, δύο, τρεις ή περισσότερες), ανατροπή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και αποδέσμευση από την ευρωζώνη, γεγονός που θα επιταχύνει τις πολιτικές αλλαγές και στις άλλες χώρες. Το συγκεκριμένο σενάριο φαίνεται να είναι πιο ρεαλιστικό σε σχέση με τα άλλα δύο.

3. Το πρόβλημα του ελληνικού χρέους. Ποια διέξοδος;

Οι αλλεπάλληλες αποφάσεις των ευρωπαίων ηγετών στο διάστημα 2010-12, είχαν στον ένα ή άλλο βαθμό αναφορά στο ελληνικό χρέος, κυρίως ως πρόβλημα που συνδεόταν με τη βιωσιμότητα του ευρώ και της ευρωζώνης, παρά ως πρόβλημα στήριξης της Ελλάδας. Η κατεύθυνση της συζήτησης επικεντρώνονταν σε δύο στοιχεία. Πρώτον, την αποτροπή της «ανεξέλεγκτης» ή «άτακτης» χρεοκοπίας στο όνομα της σωτηρίας του ευρώ, και δεύτερον, την εξασφάλιση στο μέγιστο δυνατό βαθμό των συμφερόντων των πιστωτών με ταυτόχρονη δήμευση του ελληνικού λαού και δραστικό περιορισμό της εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας.

Τα μέτρα πολιτικής τα οποία επεβλήθησαν με το «Μνημόνιο» στην Ελλάδα από την «τρόϊκα» (ΕΕ-ΔΝΤ-ΕΚΤ), είχαν καταστροφικά αποτελέσματα στην οικονομία και την κοινωνία. Τα τελευταία τρία χρόνια το ΑΕΠ μειώθηκε πάνω από 20%, το ποσοστό ανεργίας ανέβηκε στο 30% (ενώ στην νεολαία έφθασε το 63%), οι μισθοί και οι συντάξεις μειώθηκαν πάνω από 40%, δραστικές μειώσεις στις κοινωνικές δαπάνες, αύξηση φορολογίας κά. Συνολικά η πολιτική των «Μνημονίων» είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή της σύγκλισης του κατά κεφαλήν εισοδήματος μεταξύ Ελλάδας και μέσου όρου της ΕΕ που είχε επιτευχθεί τα τελευταία 15 χρόνια. Επιπλέον πάνω από 450.000 μικρομεσαίες επιχειρήσεις έβαλαν «λουκέτο» και το πιο τραγικό απ’ όλα οι αυτοκτονίας ξεπέρασαν τα 3.500 άτομα εξ αιτίας των οικονομικών αδιεξόδων.

Παρά τη χαρακτηριστική αποτυχία των μέτρων, οι επικεφαλείς της «τρόϊκας» επιμένουν ότι η «συνταγή» ήταν σωστή, αλλά η αδυναμία της ελληνικής διοίκησης να εφαρμόσει με συνέπειατα «προβλεπόμενα», οδήγησε στην αποτυχία της. Πρόκειται για καθαρή υποκρισία δεδομένου ότι τα «προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής» εκπονήθηκαν από την «τρόϊκα», οι ελληνικές κυβερνήσεις τα υπόγραψαν με «κλειστά μάτια», ενώ η εφαρμογή τους ήταν υπό την άμεση εποπτεία της. Ασφαλώς οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ και γενικότερα η κυρίαρχη ελίτ της Ελλάδας, έχουν τεράστιες ευθύνες για τις πολιτικές που ακολούθησαν τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο βασική αιτία των προβλημάτων ιδιαίτερα μετά το 2000, ήταν το «οικοδόμημα» της ΟΝΕ και του «ενιαίου νομίσματος», στο οποίο η Ελλάδα «σύρθηκε» χωρίς να πληρεί τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις και χωρίς ποτέ ο ελληνικός λαός να ερωτηθεί.

Το σχέδιο «επιλεκτικής» (selective) ή «περιορισμένης» (restrictive) αναδιάρθρωσης του χρέους (PSI), έγινε με όρους που εξυπηρετεί κυρίως τα συμφέροντα των πιστωτών. Το τελικό «κούρεμα» επί της ονομαστικής αξίας των ομολόγων, ανήλθε στο 53,5% (ή κατά 107 δις €), αλλά το δημόσιο χρέος αυξήθηκε διότι είχαμε νέο δάνειο ύψους 130 δις € από τις χώρες της ευρωζώνης. Από τα 130 δις € της νέας δανειακής σύμβασης, τα 48-50 δις € προορίζονται για «ανακεφαλαιοποίηση» (recapitalisation) των ελληνικών τραπεζών ως αποζημίωση για το «κούρεμα» που είχαν, ενώ 30 δις πήγαν ως κίνητρο συμμετοχής («γλυκαντικό») στις ξένες τράπεζες που εκπροσωπούνται από το IIF για την άμεση εξόφληση ομολόγων ύψους 30 δις σε μειωμένη τιμή 15% σε σχέση με την ονομαστική τους αξία. Στην ουσία το «κούρεμα» έγινε με ανταλλαγή παλαιών ομολόγων με νέα «σε τρέχουσες τιμές αγοράς» (δηλ. δευτερογενούς αγοράς) στην οποία τα ομόλογα ήταν υποτιμημένα κατά 50-60%. Άρα οι τράπεζες δεν κατέγραψαν πραγματικές ζημιές αλλά στην ουσία κέρδη. Επίσης 35 δις € προορίζονται για τις (εθνικές) κεντρικές τράπεζες των χ-μ της ευρωζώνης ως αποζημίωση για τις απώλειες που είχαν από το «κούρεμα» των ομολόγων.! Τέλος 5,7 δις προορίζονται για την αποπληρωμή συσσωρευμένων τόκων παλαιών ομολόγων του EFSF. Έτσι συνολικά πάνω από 120 δις από τα 130 δις του νέου δανείου, επιστρέφουν άμεσα ή έμμεσα στους τραπεζίτες-πιστωτές, ιδιαίτερα στους ξένους.

Όμως από τους «αρχιτέκτονες» της αναδιάρθρωσης του χρέους, εκφράζονται επιφυλάξεις για τη ρεαλιστικότητα του σχεδίου, δεδομένου ότι ακόμα και με εφαρμογή όλων των μέτρων και προβλέψεων, το χρέος το 2020 θα είναι στην καλύτερη περίπτωση στο ίδιο ύψος που ήταν το 2009 πριν ξεσπάσει η κρίση, δηλ. 120% του ΑΕΠ.! Άρα βρισκόμαστε στον ίδιο σημείο, με χαμένη μια δεκαετία ανάπτυξης και με τεράστιες θυσίες του ελληνικού λαού. Γιαυτό οι «αρχιτέκτονες» του PSI κάνουν λόγο για ένα «εναλλακτικό σχέδιο-Β» που συνδέεται με νέα δανειακή σύμβαση και ένα νέο «Μνημόνιο».! Ωστόσο κι εδώ προκύπτουν προβλήματα διότι τόσο το ΔΝΤ, όσο και η ΕΕ και ιδιαίτερα η Γερμανία, απορρίπτουν κάθε ιδέα νέου πακέτου. Από την άλλη αυτή καθ’ αυτή η σκοπιμότητα σύναψης νέων δανείων δεν οδηγεί πουθενά αφού δεν είναι δυνατή η αποπληρωμή τους στο ορατό μέλλον. Άρα αυτό που προβάλλει ως πλέον ρεαλιστική λύση είναι η διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους, το συντομότερο δυνατό. Την ανάγκη ριζικότερης αντιμετώπισης του χρέους υποστήριξαν κορυφαίοι τραπεζικοί παράγοντες πριν την εφαρμογή του PSI, ενώ τελευταία την υιοθέτησε ανοικτά και ο JosephAckkermann, διευθύνων σύμβουλος μέχρι πρότινος της DeutscheBank και πρόεδρος του IIF, ο οποίος δήλωσε ότι «η Ελλάδα χρειάζεται νέα αναδιάρθρωση χρέους προκειμένου να καταστεί βιώσιμο. Θα χρειαστεί να περιοριστεί στο 60% του ΑΕΠ με νέα περικοπή ύψους 180 δις €».7

Στις συγκεκριμένες συνθήκες, η Ελλάδα και ο ελληνικός λαός τείνει να γίνει ένα είδος «πειραματόζωου» στη διαδικασία αναζήτησης της πλέον κατάλληλης και «βιώσιμης» νεοφιλελεύθερης «οικονομικής διακυβέρνησης» της ευρωζώνης, κάτω από την ηγεμονία της Γερμανίας. Ωστόσο μια τέτοια πολιτική είναι σε αντίθεση με τις ιστορικές απαιτήσεις της «Ευρώπης των λαών και των εργαζόμενων», ιδιαίτερα μάλιστα όταν υπάρχει εναλλακτική πολιτική τόσο για το ελληνικό χρέος όσο και για την πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Συγκεκριμένα σε αντίθεση με την «επιλεκτική» ή «ελεγχόμενη» χρεοκοπία και άλλες προτάσεις «αναδιάρθρωσης» του, προτείνεται η εφαρμογή μιας νέας «Σεισάχθειας»,8 με αθέτηση πληρωμών του «απεχθούς χρέους»,9 ενώ το υπόλοιπο να αποπληρωθεί με ρήτρα ανάπτυξης. Το κόστος της διαγραφής θα πρέπει να αναληφθεί από τους πιστωτές ή όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο Κέυνς με «ευθανασία των ραντιέ».10

Μία τέτοια προοδευτική διέξοδοςπροϋποθέτει κατ’ αρχήν καταγγελία του «Μνημονίου» και ταυτόχρονα ριζική στροφή στη γενικότερη οικονομική και κοινωνική πολιτική και στους μοχλούς ρύθμισης της οικονομικής δραστηριότητας.Ειδικότερα σημαίνει, εθνικοποίηση και κοινωνικοποίηση των τραπεζών και της Τράπεζας της Ελλάδας, καθώς και αξιοποίηση των λαϊκών αποταμιεύσεων για στήριξη προγραμμάτων ανάπτυξης. Τα τεράστια κονδύλια που με διάφορες μορφές έχουν δοθεί στις τράπεζες, υπερβαίνουν πολλές φορές το μετοχικό τους κεφάλαιο που εκτιμάται σήμερα σε 16-17 δις €, άρα δεν υφίσταται θέμα αποζημιώσεων, παρότι το θέμα είναι πολιτικό παρά οικονομικό. Δεύτερον, προώθηση προγράμματος παραγωγικής ανόρθωσης με ευρύ πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων και κλαδικές πολιτικές, αύξηση απασχόλησης, μείωση της ανεργίας, ριζοσπαστική φορολογική μεταρρύθμιση με πάταξη της φοροδιαφυγής και της φοροκλοπής, δικαιότερη κατανομή φορολογικών βαρών, αύξηση φορολογίας μεγάλων επιχειρήσεων, off-shore εταιρειών, μεγάλης ακίνητης περιουσίας, εισοδηματιών, Εκκλησίας και άλλων εύπορων στρωμάτων του πληθυσμού.

Τρίτον, ορθολογική διαχείριση πόρων, περικοπή στρατιωτικών δαπανών, κυρίως αυτών που αφορούν σε σχεδιασμούς του ΝΑΤΟ, επιστροφή κερδοφόρων ΔΕΚΟ στον δημόσιο έλεγχο, επέκταση σε τομείς στρατηγικής σημασίας, έλεγχος αγορών και κίνησης κεφαλαίων, καταπολέμηση καρτέλ και της ασυδοσίας των πολυεθνικών, προγράμματα στήριξης της οικογενειακής γεωργίας, των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, στήριξη του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και δημόσιου τομέα υγείας, πρόνοιας, παιδείας καθώς του περιβάλλοντος, δίκαιη αναδιανομή του πλούτου, διασφάλιση της αγοραστικής δύναμης μισθών και συντάξεων, στήριξη των ανέργων. Ακόμη, ειδικά προγράμματα απασχόλησης για τη νέα γενιά και διασφάλιση δημοκρατικών δικαιωμάτων, ρύθμιση του ιδιωτικού χρέους για τις πιο ευάλωτες κατηγορίες (μισθωτούς, πολύ μικρές επιχειρήσεις και μικρούς αγρότες), ανασυγκρότηση του κράτους με πάταξη της διαφθοράς, των πελατειακών σχέσεων, της γραφειοκρατίας, εκδημοκρατισμός της δομής-λειτουργιών του κράτους, ουσιαστική προστασία του πολίτη, πολιτιστική αναγέννηση,περιβαλλοντική προστασία, κ.ά.

Τέλος, σημαντικό στοιχείο της εναλλακτικής πολιτικής είναι η διεκδίκηση της αποπληρωμής του «απεχθούς χρέους» της Γερμανίας προς την Ελλάδα.! Πρόκειται για τις πολεμικές αποζημιώσεις που εκκρεμούν, ένα ζήτημα εθνικό, οικονομικό και πάνω απ’ όλα ηθικό. Από καθαρά οικονομική άποψη, το ύψος των εν λόγω αποζημιώσεων ξεπερνά τα 162 δις €,11 ένα ποσό ιδιαίτερα σημαντικό στη δύσκολη συγκυρία που βιώνει ο ελληνικός λαός.

4. Η βιωσιμότητα της ευρωζώνης και η προοπτική της Ελλάδας

Τα προβλήματα βιωσιμότητας της ευρωζώνης εντείνονται όσο αποτυγχάνουν τα «μέτρα» στήριξης της, δεδομένου ότι δεν επιλύουν τα ενδογενή της προβλήματα. Δεν είναι τυχαίο που όλο και περισσότερο ακούγονται εγκλίσεις από γνωστούς «ευρωπαϊστές» για την επίδειξη ψυχραιμίας και την ανάληψη πρωτοβουλιών σωτηρίας της ευρωζώνης.12 Ωστόσο η πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης δεν είναι απλά υπόθεση αφηρημένων οραματισμών και «καλών προθέσεων», αλλά συνδέεται στενά με ένα ευρύτερο πλέγμα διακρατικών και ταξικών σχέσεων και αντίστοιχων συμφερόντων. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση ως πολιτική «συνεργασίας» κυρίαρχων αστικών τάξεων γίνεται με βάση «το κριτήριο της ισχύος». Όσο πιο ισχυρή είναι μια χώρα σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, τόσο πιο βαρύνουσα θέση κατέχει στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η ισχύς των μεγαλύτερων και πλουσίων χωρών στο θεσμικό πεδίο εκδηλώνεται με τις αποφάσεις που λαμβάνονται για το μέλλον της συγκεκριμένης ενοποίησης. Η «μεγάλη πατρίδα» (Γερμανία) επιχειρεί μέσω κυρίως του ενιαίου νομίσματος (ευρώ) να διεμβολίσει τις «μικρές πατρίδες» θέτοντας την οικονομία της ΕΕ υπό γερμανική σκέπη.13

Οι αντιθέσεις μεταξύ κυρίαρχων εθνικών ελίτ για το ρόλο της «ηγεμονίας», αλλά και η αποφυγή ανάληψης αντίστοιχων «υποχρεώσεων» (ανακατανομής πόρων μέσω ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, έκδοση «ευρωομόλογου» για στήριξη αδύναμων οικονομιών, κά), φρενάρει την ιδέα της «ομοσπονδιακής ένωσης». Αυτή η αντίφαση επιτείνει τα φαινόμενα «απόκλισης» αντί «σύγκλισης» των οικονομιών, ενίσχυσης των «κεντρόφυγων» αντί των «κεντρομόλων» τάσεων και την «ανισόμετρη οικονομική ανάπτυξη» στα πλαίσια της Ένωσης. Γιαυτό και η ΕΕ, πολύ περισσότερο η ευρωζώνη, δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις εξωπραγματικές διακηρύξεις και ουτοπικά οράματα περί «οικονομικής σύγκλισης», «κοινωνικής συνοχής» και «Ευρώπης των λαών», όταν κυρίαρχο ρόλο παίζουν κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που ενεργούν με όρους ισχύος, ανταγωνισμού και ηγεμονίας, αντί ισότιμης συνεργασίας, αλληλεγγύης, κοινωνικής δικαιοσύνης, ουσιαστικής δημοκρατίας και λαϊκής κυριαρχίας.

Από την άλλη το συγκεκριμένο πρόβλημα απασχολεί και τις αριστερές-ριζοσπαστικές δυνάμεις σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. Είναι γεγονός ότι η ταξική πάλη στην ΕΕ και ειδικότερα στα πλαίσια της «ευρωζώνης» αποκτά νέα στοιχεία. Ταυτόχρονα η κρίση της ευρωζώνης, οδηγεί στην εμφάνιση ποικίλων προσεγγίσεων για τις προοπτικές παραμονής μιας χώρας στην ευρωζώνη, καθώς και για τις προεκτάσεις «αθέτησης πληρωμών» και επιστροφής στο εθνικό νόμισμα. Αυτό που έχει γίνει ιδιαίτερα καθαρό είναι ότι η υπέρβαση του «εθνικού» στο όνομα της «μεγάλης πατρίδας» (ευρωπαϊκής ενοποίησης) δεν συνοδεύεται από φερέγγυο πλαίσιο διασφάλισης των εθνικών, πολύ περισσότερο των λαϊκών συμφερόντων. Η ιδέα της «Ευρώπης των λαών και των εργαζόμενων» είναι ασύμβατη με τους νεοφιλελεύθερους «πυλώνες» της ευρωζώνης (Σύμφωνο Σταθερότητας, ΕΚΤ, Σύμφωνο για Ευρώ, Μηχανισμός Στήριξης + Μνημόνια και Δημοσιονομικό Σύμφωνο). Η λύση για τη μεγάλη πλειοψηφία των λαών της ΕΕ βρίσκεται στην ανατροπή του ταξικού οικοδομήματος της ευρωζώνης, η οποία ανεξάρτητα από τον τρόπο που θα γίνει, θα πρόκειται για «ριζοσπαστική ανατροπή» και σε κάθε περίπτωση για την εξουσία των λαών της Ευρώπης και όχι των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Το πως ακριβώς θα πραγματοποιηθεί, ξεκινώντας από μιά, δυό, τρεις….. δέκα τρεις ή όλες μαζί χώρες, παραμένει ανοικτό πολιτικό ζήτημα.!

Από αυτήν άποψη αποκτά μεγάλη σημασία ο προσδιορισμός των κυριότερων αξόνων του εναλλακτικού προγράμματος προοδευτικής εξόδου από την κρίση, σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. Ασφαλώς μια «Ενωμένη Ευρώπη» με νεοφιλελεύθερα υλικά ακόμα και αν πραγματοποιηθεί, θα πρόκειται για μια Ένωση σε «αντιδραστική κατεύθυνση» χωρίς καμιά σχέση με το όραμα της Ευρώπης των λαών και των εργαζόμενων. Η τελευταία προϋποθέτει επαναθεμελίωση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος σε νέα βάση και με νέα αρχιτεκτονική. Για τους λαούς και τους εργαζόμενους της Ευρώπης, ιδιαίτερα των χωρών της περιφέρειας, η ανατροπή της πολιτικής των Μνημονίων και της διαγραφής του μεγαλύτερου μέρους του χρέους, αποτελεί ζήτημα επιβίωσης, ενώ παράλληλα σηματοδοτεί την αντικειμενική αναγκαιότητα για μια νέα πορεία της Ευρώπης προς το «ιστορικά αναγκαίο», τη σοσιαλιστική προοπτική.

Οι πολιτικές-κοινωνικές προϋποθέσεις για την προώθηση των παραπάνω στόχων, είναι η ανάδειξηκυβερνήσεων των ριζοσπαστικών-αριστερών δυνάμεων, προϊόν μιας συμπαραταγμένης Αριστεράς σε κάθε χώρα. Η ανάπτυξη ενός ρωμαλέου και πολύμορφου κινήματος, αντίστασης-ανατροπής-αλληλεγγύης κατά των αντιλαϊκών πολιτικών της ευρωζώνης, αποτελεί το αναγκαίο «όχημα βάσης» για την προώθηση του συγκεκριμένου σχεδίου. Κατά προέκταση ο συντονισμός και η αναβάθμιση της κοινής δράσης των αντίστοιχων κινημάτων στις χώρες της ΕΕ, αποτελεί στις σημερινές συνθήκες, αναντικατάστατο μέσο επιτυχίας των πιο πάνω στόχων και ενθάρρυνσης ριζοσπαστικών ανατροπών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που θα ανοίξει νέους ελπιδοφόρους ορίζοντες για μια Ευρώπη των λαών, των εργαζόμενων και της σοσιαλιστικής προοπτικής.

 

 

1. Lapavitsas K., Kalternbrunner A., Lindo D., Michell J., Painceira J.P., Pires E., Powell J., Stenfors A. & Teles N., Krisi Eurozonis: I Ftochia tou Dynatou Ptochefsi tou Adynatou, Novoli editions, 2010: Athens

2. Το σύνολο των ανακοινώσεων και νομοθετικών προτάσεων για την «οικονομική διακυβέρνηση» είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα της ΕΕ, http://ec.europe.eu/economy_ finance/articles/eu_situation/2010-09-eu_economic_governance_proposals_en.htm.

3. Η συμφωνία μεταξύ οικονομικών υπουργών της ευρωζώνης (9.5.10) προβλέπει τη δημιουργία ενός ειδικού ταμείου στήριξης των χωρών της ευρωζώνης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων δανεισμού από τις διεθνείς αγορές. Ειδικότερα, προβλέπει τη διάθεση συνολικού ποσού 750 δις € (440 δις με μορφή εγγυημένων δανείων από τα κ-μ, 60 δις € από αδιάθετους πόρους του κοινοτικού προϋπολογισμού περιόδου 2007-13, καθώς και 250 δις € από το ΔΝΤ). Επίσης, αποφασίστηκε η ΕΚΤ να αγοράζει εθνικά ομόλογα μέσω τραπεζών (δευτερογενή αγορά), αρνούμενη και πάλι την άμεση δανειοδότηση με χαμηλό επιτόκιο των χωρών-μελών.

4. Η ιστορία της συναλλαγματικής πολιτικής (μεταπολεμική συμφωνία Breton Woods για σταθερή ισοτιμία χρυσού-δολαρίου, το μετέπειτα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα-ΕΝΣ, κ.λπ.) διδάσκει, ότι κάθε προσπάθεια σταθερής πρόσδεσης ενός νομίσματος σε κάποιο άλλο μόνο προσωρινά μπορεί να διατηρηθεί. Ο βαθύτερος λόγος βρίσκεται στο ότι οι συναλλαγματικές ισοτιμίες αντανακλούν αλλαγές του «νόμου της αξίας» στα πλαίσια των εθνικών οικονομιών, ο οποίος εκδηλώνεται στην ανταλλαγή εμπορευμάτων μεταξύ χωρών. Ο «κοινωνικά αναγκαίος χρόνος» για την παραγωγή ενός εμπορεύματος (λόγω αλλαγών τεχνολογίας, έρευνας, ειδίκευσης, κ.ά.) αλλάζει με διαφορετικούς ρυθμούς μεταξύ των χωρών και αργά ή γρήγορα επιφέρει αλλαγές στις νομισματικές ισοτιμίες, ανατρέποντας τα όποια «κλειδώματα» ισοτιμιών, που σε κάποια χρονική στιγμή ενδεχομένως αντανακλούσαν τη σωστή κατάσταση πραγμάτων.

5. Για αναλυτικότερη παρουσίαση, βλέπε δύο κείμενα. Το πρώτο, αφορά τη «Δήλωση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της ζώνης του ευρώ» (Statement by the Euro Area Heads of States or Government», «European Council», Brussels, 9 December 2011) και το δεύτερο, τα «Συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής» (Conclusions of European Summit, EUCO 139/11, Brussels, 9 December 2011).

6. Η βαθιά κρίση του καπιταλιστικού συστήματος και η υπερχρέωση των αναπτυγμένων χωρών (ΗΠΑ ΕΕ και Ιαπωνίας), αυξάνουν τη ζήτηση «δανειακού κεφαλαίου» με αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους δανεισμού. Το 2012 οι ανάγκες δανεισμού των G-7 χωρών, θα ξεπεράσουν τα 8 τρις δολάρια (ΗΠΑ, 3,7 τρις, Ιαπωνία, 2,8 τρις, Ιταλία 428 δις, Γαλλία 367 δις, Γερμανία 285 δις, κόκ.). («Εξπρές», 3.1.12)

7. Joseph Ackermann, Ομιλία στο γερμανο-ελβετικό Εμπορικό Επιμελητήριο Ζυρίχης, 4.7.12, («Αυγή», 6.7.12)

8. «Σεισάχθεια» (απόσειση άχθους δηλ. βάρους), ονομάστηκαν οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα (592-1 π.Χ.) για την άμβλυνση των έντονων κοινωνικών αντιθέσεων που είχαν δημιουργηθεί μεταξύ μεγάλων γαιοκτημόνων-δουλοκτητών και κατώτερων κοινωνικών τάξεων που εξαρτιόνταν από δάνεια που πολλές φορές τους μετέτρεπαν σε δούλους. Ο Σόλων προχώρησε στη διαγραφή των ιδιωτικών και δημόσιων χρεών, στην κατάργηση του δανεισμού «επί σώμασι» (δανεισμό με εγγύηση την προσωπική ελευθερία), κατάργησε επίσης όλα τα χρεωστικά συμβόλαια και υποθήκες στη γη (όλα τα σημάδια που έδειχναν υποθήκη γης), υποτίμησε την αρχαία «μνα» από 75 δραχμές σε 100 δραχμές για να διευκολύνει την εξόφληση χρεών, απελευθέρωσε όσους είχαν γίνει δούλοι εξ’ αιτίας χρεών, μερίμνησε για την προστασία των κοινωνικά μη-προνομιούχων τάξεων από τις σιτοδείες, την αισχροκέρδεια και την τοκογλυφία, κά. («ΣόλωνοςΝόμοι», Εκδοτική Θεσσαλονίκης, 2002)

9. Odious debt is “the debt that was contracted without knowledge or consent of the people and against their interests, which well-known by the lenders”. Sack, A.N. (1927), «Les effets de transformation des Etas sur leur dettes publiques et antres obligations financieres», Paris, Recueil Sirey

10. Αναλυτικότερα βλ. Keyns, J.M., (1936), «The General Theory of Employment. Interest and Money», Harcourt Brance, p. 376

11. Συζήτηση στη Βουλή, σε απάντηση σχετικής ερώτησης της Κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, 1ην Δεκέμβρη του 2010

12. Ο πρώην καγκελάριος της Γερμανίας Χέλμουτ Σμιθ, μιλώντας στο γερμανικό κανάλι ARD, απέδωσε τις αιτίες της κρίσης της ευρωζώνης στην πολιτική της γερμανικής κυβέρνησης, τονίζοντας ότι «η Άνγκελα Μέρκελ δεν είναι γεννημένη ευρωπαία» και ζήτησε «μερική αμοιβαιοποίηση του ευρωπαίκού χρέους». Κατά τη γνώμη του «θα μπορούσαν να γίνουν πολλά αν κάποιος κάνει το πρώτο βήμα». («Τα Νέα», 9.8.12)

13. Για αναλυτικότερη αναφορά βλ. Κωστόπουλος Τρύφωνας (2010), σελ.23.


19th Συνδιάσκεψη των Ευρωπαίων Οικονομολόγων (EuroMemo-Group) με θέμα:

Για μια «Εναλλακτική Οικονομική Πολιτική στην Ευρώπη»

(Λονδίνο, 20-22ηΣεπτέμβρη 2013, «Birkbeck College, University of London)

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο τέταρτο τεύχος της μαρξιστικής Επιθεώρησης Praxis, το Φθινόπωρο του 2013

 

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *