Ο πολιτιστικός αντισημιτισμός της εποχής του Σαίξπηρ.
Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (William Shakespeare).”Ο έμπορος της Βενετίας”.Εκδ.Επικαιρότητα(Το Βήμα).
Ο πολιτιστικός αντισημιτισμός του ”εμπόρου της Βενετίας του Σαίξπηρ”.
Στο έργο αυτό πρωταγωνιστής είναι ο Βασάνιος,ο οποίος ζει στη Βενετία και έχει ερωτευθεί μια όμορφη γυναίκα ,την Πορσία από το Πελμόντο.Η Πορσία δέχεται καθημερινές επισκέψεις με προτάσεις από υποψήφιους γαμπρούς ώστε να τους παντρευτεί ,τις οποίες όμως απορρίπτει.Με διάφορα τεχνάσματα καθυστερεί την επιλογή του γαμπρού.Φαίνεται ότι βλέπει θετικά τον Βασάνιο.Το πρόβλημα είναι ότι ο Βασάνιος δεν διαθέτει τα χρήματα για το ταξίδι στο Πέλμοντο ,και έτσι καταφεύγει στον φίλο του Αντώνιο ώστε εκείνος να μπει εγγυητής σε ένα δάνειο για τρεις χιλιάδες δουκάτα,το οποίο εκείνος με τη σειρά του θα ζητήσει από το Εβραίο τοκογλύφο ,Σάυλοκ.
Ο Σάυλοκ ως Εβραίος δεν επιθυμεί καμία επαφή με τους Χριστιανούς ”Πουλάω με εσάς,αγοράζω με εσάς,μιλάω με εσάς,περπατάω με σας και τέτοια, αλλά δεν τρώω με σας,δεν πίνω με σας ,ούτε προσεύχομαι με σας” (σελ. 32 ) .Ο Σάυλοκ θα δώσει το δάνειο ,αφού ο σκοπός του είναι δόλιος.Θέλει να βάλει στο χέρι του τον Αντώνιο που,σε αντίθεση με τον ίδιο,δίνει δάνειο χωρίς τόκο και έτσι χαλάει την αγορά .Ο Σάυλοκ μονολογεί για τον Αντώνιο:”Τονέ μισώ γιατί ‘ναι Χριστιανός ,μα πιο πολύ γιατί με ταπεινήν ανεμελιά δανείζει χρήματα δωρέαν και ρίχνει τα τοκομερίδια σε μας εδώ στη Βενετία.Μ’αν μια φορά μπορέσω να τονε βάλω εγώ στο χέρι,θα καλοχορτάσω το άχτι το παλιό που του’χω.Δε χωνεύει το άγιο έθνος μας,και βρίζει,εκεί ίσα ίσα που πιο πολύ μαζεύονται οι έμποροι,εμένα,τα παζαρέματά μου και την καλοκερδισμένη προκοπή μου που τηνε λέει τοκογλυφία.Κατάρα στη φυλή μου αν του το συχωρέσω!”(σελ.33).
Από τη μεριά του ο Αντώνιος δεν δανείζει ,ούτε δανείζεται με τόκο.Κατηγορεί τους Εβραίους που ,όπως ο Σάυλοκ,δικαιολογούν την τοκογλυφία, ερμηνεύοντας προς συμφέρον τους αποσπασματικά την Παλαιά Διαθήκη.Τελικά,λέει ο Αντώνιος μιλώντας στον Βασάνιο,ότι πίσω από την τοκογλυφία μπορεί να κρύβεται ο διάολος.”Πρόσεξε αυτό Βασάνιε,ο διάβολος μπορεί να επικαλείται τη Γραφή για το σκοπό του.Κακιά ψυχή που παρουσιάζει άγιες μαρτυρίες μοιάζει αχρείον με μούτρο γελαστό,ωραίο μήλο και μέσα σάπιο.Ώ! Πόσο απόξω είν’ όμορφη η ψευτιά!”(σελ.35).
Ο Σάυλοκ αντιδρά σε αυτά που λέει ο Αντώνιος και βρίσκει ευκαιιρία για να βάλει μπροστά το σχέδιό του.Δηλώνει στον Αντώνιο ότι θα του δανείσει ,αλλά δεν θέλει τόκο.Ως εγγύηση στην περίπτωση που δεν πληρώσει το δάνειο στην ώρα του,ο Σάυλοκ έχει δικαίωμα να κόψει μια λίτρα από το σώμα του Αντώνιου.Άλλωστε όπως είδαμε ο σκοπός του Σάυλοκ δεν ήταν να βγάλει κέρδος ,αλλά να καταστρέψει τον Αντώνιο.Ο Αντώνιος,με κάποια επιπολαιότητα(αφού ως Χριστιανός είναι έντιμος και δεν μπορεί να σκεφτεί πονηρά όπως ο Εβραίος) δέχεται ,αφού σε λίγο καιρό περιμένει να επιστρέψουν τα εμπορικά του πλοία και να μπορέσει να ξεπληρώσει το δάνειο.
Ήδη στο σημείο αυτό βλέπουμε μια αντισημιτική στάση του Σαίξπηρ,η οποία κορυφώνεται στο σημείο που ο Αντώνιος χαρακτηρίζει τον Εβραίο έτοιμο να γίνει Χριστιανός,επομένως καλός άνθρωπος.Ο Βασάνιος υποψιάζεται δόλο:”Δεν μου αρέσουν λόγια ωραία και νους αισχρός”(σελ.38).
Ο αντισημιτισμός αυτός εκφράζεται ακριβώς λίγο μετά,όταν ο υπηρέτης του Σάυλοκ,ο Λάνσελοτ,αποφασίζει να εγκαταλείψει τον Εβραίο αφέντη του.Ο Λάνσελοτ μονολογεί για τη συνείδησή του,που του ζητά να μην εγκαταλείψει τον Σάυλοκ:”Σίγουρα ο Εβραίος είναι η ενσάρκωση του ίδιου του Σατανά και μα τη συνείδησή μου,που θέλει να με συμβουλέψει να μείνει με τον Εβραίο.Ο πειρασμός μου δίνει πιο φιλική συμβουλή:θα φύγω πειρασμέ, οι φτέρνες μου στους ορισμούς σου,θα φύγω”(σελ.42).Τελικά,ο Σάυλοκ εγκαταλείπει τον Εβραίο αφέντη του και γίνεται υπηρέτης του Βασάνιου.Ο Λάνσελοτ χαίρεται επειδή θα υπηρετήσει κάποιον με τη χάρη του Θεού,ενώ ως τώρα υπηρετούσε κάποιον που είχε μόνο το χρήμα.Λέει στον Βασάνιο:”Ο παλιός λόγος τα ‘χει ωραία μοιρασμένα,ανάμεσα στον αφέντη μου Σάυλοκ και σένα ,κύριε.Εσύ έχεις τη χάρη του Θεού κι εκείνος το αρκετό”(σελ.47).Ο Λάνσελοτ αποφασίζει να πάει να αποχαιρετίσει τον Σάυλοκ.Στο σπίτι του πρώην αφεντικού του βλέπει την κόρη του ,τη Γέσικα, και εκεί ξεδιπλώνει πάλι τον αντισημιτισμό του.Αδυνατεί να πιστέψει ότι μια τέτοια όμορφη και καλή γυναίκα είναι κόρη ενός Εβραίου:”Αντίο!Δάκρυα προδίδουν τη γλώσσα μου.Πανώρια ειδωλολάτρισσα,γλυκήτατη Εβραιοπούλα!Αν κάποιος χριστιανός δεν μουρντάρεψε και σ’έσπειρε σένα,θα χάσω κάθε ιδέα.” (σελ.50).
Το εκπληκτικό βέβαια είναι ότι η κόρη του Σάυλοκ,η Γέσικα,φαίνεται να συμφωνεί με τον Λορέντζο,και προτιμά να αφομοιωθεί με τους Χριστιανούς αφού είναι ερωτευμένη με κάποιον ονόματι Λορέντζο,τον οποίο σχεδιάζει να παντρευτεί και έτσι να γίνει Χριστιανή.Η Γέσικα αναθέτει στον Λάνσελοτ να παραδώσει το ερωτικό της γράμμα στον αγαπημένο της Λορέντζο:”Στο καλό,καλέ Λανσελότο. Αχ,τί απαίσιο κρίμα έχω μέσα μου να ντρέπομαι που είμαι του πατέρα μου παιδί!Όμως κι αν είμαι κόρη του από αίμα ,δεν είμαι κι από τον τρόπο του .Ω,Λορέντζο!Αν σταθείς στον λόγο σου,τελειώνει ο αγώνας μου γιατί θα γίνω Χριστιανή ,γυναίκα του πιστή”(σελ.50).Λίγο παρακάτω η Γέσικα λέει πάλι στον Λάνσελοτ:”Θα σωθώ από τον άντρα μου,μ’έκανε Χριστιανή”(σελ.93).
Πιθανόν στον διάλογο μεταξύ Λάνσελοτ και Γέσικας,να τίθεται το ζήτημα της αφομοίωσης των Εβραίων .Στο σημείο αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του έργου. Ίσως ο Σαίξπηρ να θεωρούσε ότι οι Εβραίοι είναι μια πολιτιστική ταυτότητα,αφού βάζει την κόρη του Σάυλοκ -η οποία είναι αίμα του-να αποφασίζει να παντρευτεί έναν Χριστιανό,να γίνει συνεπώς η ίδια Χριστιανή,και έτσι να σωθεί από τον Ιουδαϊσμό.Αν ο Σαίξπηρ πίστευε ότι οι Εβραίοι είναι μια εθνοφυλετικά -βιολογικά καθορισμένη φυλή,τότε θα θεωρούσε αδύνατη τη σωτηρία της Γέσικα,αφού ακόμα και αν άλλαζε θρήσκευμα ,θα παρέμενε Εβραία στο αίμα.
Το γράμμα που δίνει η Γέσικα στον Λορέντζο περιγράφει το σχέδιο τους,για το πως θα πάει ο Λορέντζο να κλέψει την Γέσικα από το σπίτι της.Η Γέσικα θα είναι φορτωμένη κοσμήματα και χρήματα του πατέρα της,τα οποία στην ουσία θα έχει κλέψει,αλλά αυτό δεν είναι αμαρτία,αφού γίνεται εις βάρος ενός Εβραίου.Ο Λορέντζος λέει όταν παίρνει το γράμμα της Γέσικα:”Το γράμμα δεν είναι από την ωραία Γέσικα;Θα πρέπει όλα να σ’τα ειπώ.Μου κανονίζει πως να την πάρω από το σπίτι του πατέρα της,με τι χρυσό και τι διαμάντια θα ν’ εφοδιασμένη, πως έχει έτοιμη τη φορεσιά για να ντυθεί κοπέλι.Αν ποτέ ο Εβραίος ο πατέρας της πάει στον Παράδεισο ,θα ‘ναι για χάρη της καλής του της κόρης ,και ποτέ δεν θα σταυρώσει κακοτυχία το πόδι της,έξω αν το κάνει με τούτη τη δικαιολογία :πως είναι γέννημα ενός απίστου Εβραίου.”(σελ.52).
Η κατάλληλη στιγμή ώστε να κλέψει ο Λορέντζο την Γέσικα ,είναι το βράδυ που ο Σάυλοκ θα πάει να δειπνήσει με τον Βασάνιο στα πλαίσια της σύναψης του δανείου. Ο Σάυλοκ φεύγει ,αλλά προειδοποεί την Γέσικα να κλειδωθεί στο σπίτι αφού είναι απόκριες και τα ξέφρενα πλήθη μπορεί να την αποπλανήσουν.Αυτό που δεν ξέρει βέβαια ο Σάυλοκ είναι ότι η Γέσικα έχει ήδη συνννενοηθεί ώστε να περάσει μεταμφιεσμένος ο Λορέντζο από το σπίτι της Γέσικα και έτσι να την κλέψει.Στις ευνοϊκές συνθήκες των αποκριών,ο Λορέντζο κλέβει την -φορτωμένη με κοσμήματα του πατέρα της-Γέσικα,η οποία είναι ντυμένη αγόρι.
Όταν ο Σάυλοκ ανακαλύπτει την κλοπή της κόρης του και των κοσμημάτων, γίνεται έξω φρενών.Ο Σαίξπηρ τον παρουσιάζει να φωνάζει στους δρόμους της Βενετίας,μια για την κόρη του ,μια για τα πλούτη του που έχασε.Με αυτόν τον τρόπο ο Σάυλοκ παρουσιάζεται ως ένας παραδόπιστος που στεναχωριέται το ίδιο που έχασε την κόρη του και τα πλούτη του.Υπό αυτές τις συνθήκες,γίνεται εμφανές ότι ο Σάυλοκ θα ζητήσει με κάθε αυστηρότητα τα χρήματα που του χρωστά ο Αντώνιος.Μόνο,που τη στιγμή αυτή φτάνει το νέο,ότι ένα βενετσιάνικο πλοίο,το πιιθανότερο ιδιοκτησίας του Αντώνιου,βυθίστηκε .Λίγο μετά,γίνεται γνωστό ότι και ένα άλλο βενετσιάνικο εμπορικό ,πιθανόν και αυτό του Αντώνιου, βυθίστηκε, πράγμα που κάνει τον Σάυλοκ να χαρεί ,αφού η αδυναμία του Αντωνίου να πληρώσει τις 3.000 δουκάτα δάνειο,κάνει τον Σάυλοκ δικαιούχο της σάρκας του Αντώνιου.
Όταν οι φίλοι του Αντώνιου ρωτούν τον Σάυλοκ τί θα κάνει την σάρκα του Αντώνιου,ο Σαίξπηρ δίνει μια συμπαθητική μορφή στον Σάυολκ.Ο Εβραίος, σε ένα από τα πιο γνωστά κομμάτια του έργου, λέει τι θα κάνει το κρέας του Αντώνιου:
”Δόλωμα να ψαρέψω μ’αυτό:αν δεν θρέψει τίποτ’άλλο,θα θρέψει την εκδίκηση μου.Με ντρόπιασε ,με ζημίωσε μισό εκατομμύριο ,γέλαε με τις χασούρες μου ,κορόιδευε τα κέρδη μου, καταφρονούσε το έθνος μου,χάλαε τις δουλειές μου,ψύχραινε τους φίλους μου,άναβε τους εχθρούς μου,και ποιος ο λόγος του; Είμ’Εβραίος , Δεν έχει ο Εβραίος μάτια; Δεν έχει ο Εβραίος χέρια,όργανα ,ανάστημα, αίσθησες, συμπάθειες, πάθη;Δεν τρέφεται με την ίδια τροφή, δεν πληγώνεται με τα ίδια όπλα,δεν παθαίνει τις ίδιες αρρώστειες,δε γιατρεύεται με τα ίδια μέσα,δε ζεσταίνεται και κρυώνει το ίδιο Χειμώνα και το καλοκαίρι όπως κι ο Χριστιανός;Αν μας γαργαλίσετε δε γελάμε;Αν μας φαρμακώσετε δεν πεθαίνουμε;Κι αν μας αδικείτε να μην εκδικηθούμε ;Αν σας μοιάζουμε σ’όλα τ’άλλα ,θα σας μοιάσουμε και σ’αυτό. Αν ένας Εβραίος αδικήσει ένα Χριστιανό,ποια ‘ναι η ταπεινοσύνη του; Εκδίκηση.Αν ένας Χριστιανός αδικήσει έναν Εβραίο,πως πρέπει να το υποφέρει κατά το χριστιανό παράδειγμα;Αμ’πως ,εκδίκηση.Την κακουργία που μου μαθαίνετε θα την κάνω εγώ,και θα μου στοιχίσει, αλλά εγώ θα το καλυτερέψω το μάθημα”(σελ.71-72).
Βέβαια,το στοιχείο αυτό συμπάθειας,αναιρείται λίγο μετά,γιατί ο Σάυλοκ φαίνεται καθώς μονολογεί να μην ζητά το κρέας του Αντώνιου για εκδίκηση-αίσθημα ανθρώπινο που ως τέτοιο λείπει από τους Εβραίους -αλλά για να εξοντώσει τον Αντώνιο και να κατακτήσει το μονοπώλιο του εμπορίου της Βενετίας:”Την καρδιά του θα του πάρω αν αθετήσει.Γιατί αν λείψει αυτός από τη Βενετία μπορώ να κάνω ό,τι εμπόριο θέλω”(σελ.73-74).
Την ίδια ώρα στο Πελμόντο,η Πόρσια και ο Βασάνιος έχουν σταθεί τυχεροί, καθώς δύο υποψήφιοι γαμπροί ,ο πρίγκηπας του Μαρόκου και ο πρίγκηπας της Αραγωνίας έχουν απορριφθεί .Η Πόρσια έχει βάλει μια δοκιμασία την οποία όποιος περνούσε θα γινόταν αυτόματα σύζυγός της.Η δοκιμασία ήταν ότι ανάμεσα σε ένα από τρία κουτιά ,ένα χρυσό,ένα ασημένιο,και ένα μολυβένιο,η Πόρσια είχε βάλει μέσα την εικόνα της.Αυτός που θα έβρισκε την εικόνα ,θα παντρευόταν την Πορσία.Η εικόνα ήταν στο μολυβένιο κουτί,αλλά οι δύο πρίγκηπες,του Μαρόκου και της Αραγωνίας διάλεξαν ,λάθος,το χρυσό και το ασημένιο αντίστοιχα,με αποτέλεσμα ,προς μεγάλη ανακούφιση της Πορσίας να φύγουν άπραγοι.Ο Βασάνιος που χάρη στα λεφτά του Αντώνιου πήγε στην Πόρσια και ζήτησε το χέρι της Πόρσια ,επέλεξε σωστά το μολυβένιο κουτί και έτσι δικαιωματικά θα παντρευόταν την Πόρσια.Εδώ ο Σαίξπηρ παρουσιάζει τη διαφορά των Χριστιανών με τους Εβραίους. Ενώ την ίδια ώρα ο Σάυλοκ σχεδιάζει όλη του τη ζωή με γνώμονα το χρήμα (ασήμι και χρυσό), ο Βασάνιος δεν έκρινε με βάση την χρηματική αξία, αλλά επέλεξε το απλό μολυβένιο κουτί.
Πάνω όμως στη χαρά,μπαίνουν στο δωμάτιο ο Λορέντζος,η Γέσικα,και ο Σολάνιος(φίλος του Λορέντζου)που όπως είδαμε το’χαν σκάσει από τη Βενετία.Φέρνουν ένα γράμμα του Αντώνιου προς τον Βασάνιο,με το οποίο τον ενημερώνει για την καταστροφή των καραβιών του και την αδυναμία του να πληρώσει το δάνειο προς τον Σάυλοκ.Το γράμμα είναι μια αποχαιρετιστήρια επιστολή του Αντώνιου προς τον Βασάνιο,και μια παράκληση αν μπορεί να έρθει στη Βενετία να τον δει πριν πεθάνει.Η Πορσία προτείνει να δωθούν στον Σάυλοκ τριπλάσια χρήματα από το 3.000 δουκάτα που χρωτά ,αλλά όλοι ξέρουν ότι ο Σάυλοκ ,θα ζητήσει ,ειδικά ύστερα από αυτό που έγινε με την κόρη του,το κρέας του Αντώνιου.Βέβαια ,όπως είπαμε ,ο Σάυλοκ χρησιμοποιεί αυτή την δικαιολογία ώστε να εξοντώσει τον Αντώνιο και αυτό είναι κάτι που ξέρει και ο ίδιος ο Αντώνιος:”Αυτός θέλει τη ζωή μου,ξέρω καλά τον λόγο που έχει:επειδή γλίτωσα πολλούς από τα νύχια του,που προσπέρασαν κατά καιρούς σε μένα,για αυτό με εχτρεύεται’‘(σελ.88).
Τελικά,ο Βασάνιος,και οι υπόλοιποι φίλοι του Αντώνιου,αποφασίζουν να πάνε στην Βενετία για να δουν τι συμβαίνει και αν μπορούν να βοηθήσουν τον Αντώνιο.Πίσω μένουν η Γέσικα και ο Λορέντζος που αναλαμβάνουν το νοικοκυριό του σπιτιού της Πορσίας.Η Πορσία ζητά από την υπηρέτρια της να μεταμφιεστούν σε άντρες και οι δύο ,και να θέσουν σε εφαρμογή το σχέδιό της.Μεταμφιέζονται σε δικαστή με τον βοηθό του,και χάρη σε κάποιες γνωριμίες της Πόρσιας ,και αφού φτάνουν στη Βενετία,καταφέρνουν να γίνουν οι δικαστές της δίκης του Αντώνιου.
Στο δικαστήριο ,οι φίλοι του Αντώνιου παρακαλούν τον Σάυλοκ να ακυρώσει το ομόλογο,και του προτείνουν να του δώσουν περισσότερα χρήματα από αυτά που δανείστηκε ο Αντώνιος.Όμως,το ομόλογο έχει λήξει,και ο Σάυλοκ ζητά να εφαρμοστεί αυστηρά ο νόμος.
Ο δικαστής,δηλαδή η Πόρσια μεταμφιεσμένη σε δικαστή,προτείνει με τη σειρά της στον Σάυλοκ να δείξει έλεος,αλλά εκείνος αρνείται.Όταν την ρωτά γιατί να δείξει έλεος, εκείνη απαντά:”Η χάρη που έχει το έλεος δεν επιβάλλεται,στάζει σαν τη γλυκιά βροχή απ’τον ουρανό πάνω στο χώμα: είναι διπλά ευλογημένο , βλογάει κι αυτόν που το δίνει κι αυτόν που το παίρνει:είναι των κραταιών το κραταιότερο,ταιριάζει του θρονιασμένου ρήγα πιο καλά από το στέμμα του,το σκήπτρο του έχει δύναμη εξουσίας πρόσκαιρης , είν’έμβλημα του δέους και του μεγαλείου που κάθεται των μοναρχών ο φόβος και ο τρόμος,αλλά το έλεος είναι πάνω από το σκηπτρούχο κύρος ,είναι μες στις καρδιές των βασιλιάδων θρονιασμένο,είναι η ιδιότητα του ίδιου του Θεού,και η γήινη εξουσία του μοιάζει πιο πολύ με θεία όταν το έλεος συνοδεύει τη δικαιοσύνη”(σελ.103).
Ο Σάυλοκ είναι ανελέητος και ζητά να εφαρμοστεί το γράμμα του νόμου.Η Πόρσια(ντυμένος δικαστής) λέει του Σάυλοκ ότι αν εφαρμόσει επακριβώς τον νόμο,τότε ο Σάυλοκ θα πρέπει να κόψει μια λίτρα κρέας από τον Αντώνιο,χωρίς όμως να χάσει ο Αντώνιος καθόλου αίμα,αφού μέσα στο ομόλογο μιλά μόνο για αφαίρεση κρέατος και όχι αίματος.Η Πόρσια του λέει ότι αν χάσει έστω λίγο αίμα ο Αντώνιος,τότε ο Σάυλοκ θα θανατωθεί ως τιμωρία για παράβαση συμφωνίας.Ο Σάυλοκ παραιτείται από το ομόλογο ,και ζητά πίσω τα λεφτά του.Όμως,η Πόρσια (που είχε καταλάβει το σχέδιο του Σάυλοκ) του λέει ότι με την παραίτησή του αυτή,ο Σάυλοκ απέδειξε ότι ήθελε μόνο να σκοτώσει τον Αντώνιο .Και επειδή προσπάθησε να αφαιρέσει τη ζωή του Αντώνιου,τότε είναι ο ίδιος κατηγορούμενος ,και καταδικάζεται να δώσει τη μισή του περιουσία στον Αντώνιο και την άλλη μισή στο κράτος της Βενετίας.
Ο Αντώνιος προτείνει να δώσει τη μισή του περιουσία ο Σάυλοκ στο κράτος,και την άλλη μισή, που δικαιούται ο ίδιος, να την δώσει στην κόρη του Γέσικα.Οι όροι για να επιστρέψει ο Αντώνιος τη μισή περιουσία του Σάυλοκ στην Γέσικα, είναι δύο:ο ένας ,να επιτρέψει ο Σάυλοκ στη Γέσικα να παντρευτεί τον Λορέντζο(και έτσι να γίνει Χριστιανή) και ο δεύτερος ,να γίνει ο ίδιος ο Σάυλοκ, Χριστιανός.Ο Σάυλοκ δέχεται να γίνει Χριστιανός,και έτσι όλοι χαρούμενοι διαλύουν το δικαστήριο.Σε λίγο φτάνει και η είδηση ότι τα βενετσιάνικα πλοία που βυθίστηκαν δεν ήταν του Αντώνιου,και το έργο σιγά-σιγά τελειώνει.
Έτσι λοιπόν στο έργο αυτό βλέπουμε έναν βαθύ αντισημιτισμό του Σαίξπηρ,ο οποίος όμως δεν είναι βιολογικός αλλά πολιτιστικός.Ο Σαίξπηρ δίνει μια πλήρη ανατροπή της ιστορίας ,η οποία από δυσάρεστη και καταθλιπτική ,γίνεται ευχάριστη, μόλις ο Εβραίος έγινε Χριστιανός.Όλα διορθώνονται και πάνε προς το καλό,μόλις ο Εβραίος απαρνιέται τη θρησκεία του και γίνεται Χριστιανός.Πράγμα που αποδεικνύει ότι ο Σαίξπηρ θεωρούσε τον ιουδαϊσμό , πολιτιστική και όχι βιολογική ταυτότητα.
Ο πυρήνας της υπόθεσης του έργου είναι ακριβώς η σκληρότητα και ταύτιση των Εβραίων με το χρήμα.Όλα όμως διορθώνονται μόλις οι Εβραίοι(η Γέσικα και ο Σάυλοκ) αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τον ιουδαϊσμό και να γίνουν Χριστιανοί.Προφανώς,η ιστορία αυτή διασκέδασε πολλούς λαϊκούς Χριστιανούς ανθρώπους που έβλεπαν με καχυποψία τους Εβραίους.Αντανακλά τον πολιτιστικό αντισημιτισμό που ήταν προϊόν της προκαπιταλιστικής εποχής . Όπως έχουμε δείξει αλλού, (εδώ)ο φυλετικός αντισημιτισμός είναι προϊόν του καπιταλισμού. Ο Σαίξπηρ ,αν και έζησε σε μια εποχή που άρχισε να αναδύεται ο καπιταλισμός στην Αγγλία, εντούτοις, αποτύπωσε την λαϊκή άποψη της προκαπιταλιστικής εποχής για τους Εβραίους της εποχής, η οποία μέχρι και τότε τους θεωρούσε (όπως πραγματικά ήταν και είναι) μια πολιτιστική ομάδα.
Πηγή: http://skoupidontenekes.blogspot.gr/2016/06/blog-post.html
