Karl Marx: Η νομισματική κρίση στην Ευρώπη. Από την ιστορία της χρηματικής κυκλοφορίας.

 

 

Άρθρο του K.Marx που  γράφτηκε το 1856 και δημοσιεύτηκε την ίδια χρονιά ως βασικό άρθρο στην εφημερίδα New York DailyTribune . Το κείμενο βρίσκεται στην συλλογή Marx-Engels/Κείμενα για την Οικονομική Κρίση, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σελ 73-86.

 

 

Η ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ1

 

 

Από την τελευταία έκθεση της Τράπεζας της Γαλλίας2 συμπεραίνουμε ότι τα μεταλλικά της αποθέματα3 έχουν φτάσει στο χαμηλό επίπεδο των τριάντα εκατομμυρίων δολαρίων περίπου, έχοντας μειωθεί μόνο τον προηγούμενο μήνα κατά 25%. Αν αυτή η εκροή συνεχιζόταν, τα αποθέματα της Τράπεζας θα εξαντλούνταν μέχρι το τέλος του έτους και η πληρωμή μεταλλικού χρήματος4 θα σταματούσε. Για την αποτροπή αυτού του κινδύνου λήφθηκαν δύο μέτρα.

 Από τη μία η αστυνομία διατάχθηκε να μην επιτρέπει την τήξη του ασημιού προς εξαγωγή και από την άλλη η Τράπεζα της Γαλλίας αποφάσισε να διπλασιάσει με τεράστιο κόστος τα μεταλλικά της αποθέματα, συνάπτοντας με τον κύριο R othschild ένα συμβόλαιο για την παράδοση έξι εκατομμυρίων στερλινών5. Αυτό σημαίνει ότι, για να αναπληρώσει τις ελλείψεις της σε χρυσό, η Τράπεζα αυξάνει περαιτέρω τη δυσαναλογία μεταξύ των τιμών στις οποίες αγοράζει χρυσό από τη μία και των τιμών στις οποίες πουλάει χρυσό από την άλλη.

 Στη βάση της εφαρμογής αυτού του συμβολαίου, χρυσός αξίας 50.000 στερλινών έφυγε από την Τράπεζα της Αγγλίας στις 11 Οκτώβρη και αξίας 40.000 στερλινών στις 13 Οκτώβρη, και η Asia, που έφτασε εδώ χτες, μας ενημερώνει για το τράβηγμα άλλου ενός ποσού, μεγαλύτερου του μισού εκατομμυρίου. Ως συνέπεια αυτού του γεγονότος, στο Λονδίνο επικρατούσε γενικά η ανησυχία ότι η Τράπεζα της Αγγλίας θα έσφιγγε πάλι τη στρόφιγγα μέσω της αύξησης του προεξοφλητικού της επιτοκίου με στόχο να αποτρέψει τη μετανάστευση των δικών της κεφαλαίων στη Γαλλία.

Ως προκαταρκτικό μέτρο σε αυτήν την κατεύθυνση, η Τράπεζα απέρριψε τώρα την αποδοχή όλων των κρατικών χρεογράφων ως ενέχυρο για τη χορήγηση πιστώσεων, εκτός από τα γραμμάτια του Δημοσίου (Exchequer bills).

Ομως, όσο χρυσό κι αν μπορέσει να τραβήξει στα θησαυροφυλάκιά της η Τράπεζα της Γαλλίας, αυτός θα δραπετεύσει από αυτή με την ίδια ταχύτητα που εισέρρευσε σε αυτήν-εν μέρει ως πληρωμή των εξωτερικών χρεών για την εξισορρόπηση του εμπορικού ισοζυγίου, εν μέρει στο εσωτερικό της Γαλλίας προς αντικατάσταση του εξαφανισμένου από την κυκλοφορία ασημιού του οποίου η συσσώρευση συμβαδίζει με την αυξανόμενη οξύτητα της κρίσης και, τέλος, προς εξυπηρέτηση της ζήτησης εκ μέρους των τεράστιων βιομηχανικών επιχειρήσεων που δημιουργήθηκαν τα τελευταία τρία με τέσσερα χρόνια.

Οι μεγάλες σιδηροδρομικές εταιρίες, για παράδειγμα, οι οποίες στήριζαν τη συνέχιση των εργασιών τους και την καταβολή των μερισμάτων και των μπόνους τους στην έκδοση νέων δανείων -που τώρα καθίστανται ανέφικτα-καταβάλλουν απέλπιδες προσπάθειες για να γεμίσουν τις τρύπες στα ταμεία τους.

Έτσι, οι Δυτικοί Σιδηρόδρομοι της Γαλλίας χρειάζονται εξήντα εκατομμύρια φράγκα, οι Ανατολικοί Σιδηρόδρομοι είκοσι τέσσερα, οι Βόρειοι Σιδηρόδρομοι τριάντα, οι Μεσογειακοί Σιδηρόδρομοι είκοσι, οι Σιδηρόδρομοι της Ορλεάνης σαράντα κλπ. Υπολογίζεται ότι το συνολικό άθροισμα που χρειάζονται όλες οι σιδηροδρομικές εταιρίες μαζί ανέρχεται στα τριακόσια εκατομμύρια. Ο Βοναπάρτης, που κοκορευόταν ότι είχε περιθωριοποιήσει την πολιτική καθιερώνοντας την κερδοσκοπία,προσπαθεί τώρα με ζήλο να αποτρέψει την προσοχή από την αγορά χρήματος αξιοποιώντας οποιοδήποτε πολιτικό ζήτημα, όπως τα ζητήματα της Νάπολης6, του Δούναβη7, της Βεσαραβίας8, και το ζήτημα του νέου Παρισινού Συνεδρίου9· αλλά μάταια. Όχι μόνο η Γαλλία, αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη είναι βαθιά πεπεισμένη ότι η τύχη αυτού που ονομάζεται δυναστεία του Βοναπάρτη καθώς και η τρέχουσα κατάσταση της ευρωπαϊκής κοινωνίας εξαρτώνται από την έκβαση της εμπορικής κρίσης της οποίας τα πρώτα συμπτώματα φαίνεται ότι βιώνει τώρα το Παρίσι.

Όπως ήδη έχουμε σημειώσει10, η ξαφνική αύξηση της τιμής του ασημιού σε σύγκριση με το χρυσό έδωσε την πρώτη αφορμή για το ξέσπασμα της κρίσης. Αυτή η αύξηση μπορεί -παρά τις τεράστιες ποσότητες εξόρυξης χρυσού στην Καλιφόρνια και την Αυστραλία- να εξηγηθεί μόνο με τη διαρκώς αυξανόμενη εκροή ασημιού από το δυτικό κόσμο προς την Ασία και ιδιαίτερα προς την Ινδία και την Κίνα.

Από την αρχή του 17ου αιώνα η Ασία και ιδιαίτερα η Κίνα και η Ινδία δε σταμάτησαν ούτε στιγμή να ασκούν σημαντική επιρροή στις αγορές των ευγενών μετάλλων της Ευρώπης και της Αμερικής. Τ ο ασήμι αποτελεί το μοναδικό μέσο ανταλλαγής σε αυτές τις χώρες της Ανατολής και γι’ αυτό ο θησαυρός με τον οποίο η ισπανική Αμερική πλημμύρισε την Ευρώπη διοχετεύτηκε σε κάποιο βαθμό στο εμπόριο με την Ανατολή και έτσι η εισαγωγή ασημιού από την Αμερική στην Ευρώπη ισοσκελίστηκε από την εξαγωγή ασημιού από την Ευρώπη προς την Ασία. Φυσικά, ταυτόχρονα λάμβανε χώρα και η εξαγωγή χρυσού από την Ασία προς την Ευρώπη, αλλά -αν εξαιρέσουμε τις παραδόσεις που έγιναν από τα Ουράλια την περίοδο από το 1840 μέχρι το 1850-σε πολύ μικρή κλίμακα για να δημιουργήσει σημαντικά αποτελέσματα.

Η κυκλοφορία του ασημιού μεταξύ της Ασίας και της Δυσης είχε φυσικά τις διαδοχικές περιόδους άμπωτης και πλημμυρίδας, οι οποίες εξαρτιόνταν από τις διακυμάνσεις του εμπορικού ισοζυγίου. Σε γενικές γραμμές όμως μπορούμε να διακρίνουμε τρεις χαρακτηριστικές εποχές στην ιστορία αυτών των παγκόσμιων κινήσεων -η πρώτη εποχή ξεκινά το 17ο αιώνα και τελειώνει περίπου το 1830, η δεύτερη εκτείνεται από το 1831 μέχρι το 1848 και η τελευταία από το 1849 μέχρι τις μέρες μας.

 Στην πρώτη εποχή αυξήθηκε γενικά η εξαγωγή ασημιού προς την Ασία· στη δεύτερη εποχή το ρεύμα αυτό υποχώρησε μέχρι στο τέλος να ξεκινήσει ένα αντίθετο ρεύμα και να αρχίσει η Ασία να επιστρέφει στην Ευρώπη ένα μέρος των θησαυρών που απορροφούσε για σχεδόν δυόμισι αιώνες· στην τρίτη περίοδο, που βρίσκεται ακόμα στην ανοδική της φάση, το φύλλο ξαναγύρισε και η απορρόφηση ασημιού από την Ασία γίνεται σε μια κλίμακα που δεν έχει γνωρίσει προηγούμενο.

Σε παλαιότερες εποχές, μετά από την ανακάλυψη του ασημιού της Αμερικής”, ακόμα και μετά από την εγκαθίδρυση της πορτογαλικής κυριαρχίας στις Ινδίες, η εξαγωγή ασημιού από την Ευρώπη προς την Ασία σχεδόν δε γινόταν αισθητή. Μεγαλύτερες ποσότητες αυτού του μετάλλου χρησιμοποιούνταν όταν στις αρχές του 17ου αιώνα οι Ολλανδοί και αργότερα και οι Βρετανοί διεύρυναν το εμπόριό τους με την Ανατολική Ασία, ιδιαίτερα όμως από την εποχή της ραγδαίας αύξησης της κατανάλωσης τσαγιού στην Αγγλία κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, αφού οι βρετανικές πληρωμές για το κινεζικό τσάι γίνονταν σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα σε ασήμι.

Στο τέλος του 18ου αιώνα η εκροή του ασημιού από την Ευρώπη προς την Ανατολική Ασία είχε φτάσει σε τέτοια έκταση, που απορροφούσε ένα σημαντικό μέρος του ασημιού που εισαγόταν από την Αμερική. Πέρα από αυτό, είχε ξεκινήσει ήδη και μια άμεση εξαγωγή από την Αμερική προς την Ασία, έστω κι αν γενικά περιοριζόταν στις ποσότητες που μεταφέρονταν από το μεξικανικό στόλο στο Ακαπούλκο προς τις Φιλιππίνες. Αυτή η απορρόφηση ασημιού από την Ασία έγινε πολύ αισθητή στην Ευρώπη τα πρώτα τριάντα χρόνια του 19ου αιώνα όταν, λόγω των επαναστάσεων που ξέσπασαν στις ισπανικές αποικίες12, οι αμερικανικές παραδόσεις μειώθηκαν από έναν όγκο μεγαλύτερο των σαράντα εκατομμυρίων δολαρίων το 1800 σε λιγότερο από είκοσι εκατομμύρια το 1829.

Από την άλλη πλευρά, το ασήμι που αποστελλόταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες προς την Ασία τετραπλασιάστηκε από το 1796 μέχρι το 1825, ενώ μετά από το 1809 όχι μόνο το Μεξικό, αλλά και η Βραζιλία, η Χιλή και το Περού ξεκίνησαν -αν και σε μικρότερη κλίμακα- να εξάγουν άμεσα ασήμι προς την Ανατολική Ασία. Το πλεόνασμα του ασημιού που εισαγόταν στην Ινδία και την Κίνα από την Ευρώπη επί του χρυσού που εξαγόταν από αυτές τις χώρες ανερχόταν από το 1811 μέχρι το 1822 σε περισσότερο από τριάντα εκατομ­ μύρια στερλίνες.

Μια μεγάλη αλλαγή έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της εποχής που ξεκίνησε το 1831. Η Εταιρία Ανατολικών Ινδιών είχε εξαναγκαστεί όχι μόνο να παραιτηθεί από το μονοπώλιό της στο εμπόριο μεταξύ της Ευρώπης και των ανατολικών δεσποτάτων της, αλλά και διαλύθηκε τελείως ως εμπορική επιχείρηση13, με εξαίρεση το ινδο-σινικό της μονοπώλιο.

Αφού το εμπόριο με τις Ανατολικές Ινδίες αφέθηκε με αυτόν τον τρόπο στο πνεύμα της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας, η εξαγωγή βρετανικών βιομηχανικών προϊόντων προς την Ινδία άρχισε να υπερκερνά κατά πολύ τις εισαγωγές πρώτων υλών στη Μεγάλη Βρετανία. Γι’ αυτόν το λόγο το εμπορικό ισοζύγιο μεταβαλλόταν όλο και περισσότερο προς όφελος της Ευρώπης και κατά συνέπεια η εξαγωγή ασημιού προς την Ασία μειωνόταν ραγδαία. Κάθε εμπόδιο που αντιμετώπιζε το βρετανικό εμπόριο στις υπόλοιπες αγορές του κόσμου άρχιζε τώρα να αντισταθμίζεται από τη νέα του επέκταση στην Ασία. Αν ο κλονισμός του εμπορίου που έγινε το 1825 είχε ήδη οδηγήσει σε άνοδο των βρετανικών εξαγωγών προς τις Ινδίες, μια πολύ πιο μεγάλη ώθηση δόθηκε με την αγγλοαμερικανική κρίση του 1836, ενώ το υπερεμπόριο προς τις Ινδίες και τα υπόλοιπα μέρη της Ασίας προσέδωσε στη βρετανική κρίση του 1847 τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της.

Οι εξαγωγές προς την Ασία, που το 1697 μετά βίας έφταναν το 1/52 των συνολικών βρετανικών εξαγωγών, έφτασαντο 1822 περίπου το 1/14, το 1830περίπουτο 1/9καιτο 1842περισσότερο από το 1/5. Όσο αυτές οι οικονομικές αλλαγές επηρέαζαν μόνο τις Ινδίες και το δυτικό τμήμα της Ασίας, η εκροή ασημιού από την Ευρώπη προς την Ασία υποχωρούσε, χωρίς όμως να σταματήσει ή ακόμα λιγότερο να αντιστραφεί δίνοντας τη θέση της στην επιστροφή ασημιού από την Ασία προς την Ευρώπη. Μια τέτοια αποφασιστική στροφή δε γνώρισε η κυκλοφορία των μετάλλων παρά μόνο όταν η αγγλική φιλανθρωπία επέβαλε στην Κίνα την κανονική διεξαγωγή του εμπορίου του οπίου, ρίχνοντας με τη οποίων και το μονοπώλιο του κινεζικού εμπορίου. Διατήρησε το δικαίω­ μα διοίκησης των αγγλικών εδαφικών κτήσεων, το οποίο με τη διάλυση της εταιρίας το 1858 πέρασε άμεσα στο Στέμμα.

φωτιά των κανονιών το Σινικό Τείχος και επιβάλλοντας βίαια στο Ουράνιο Βασίλειο τη συναναστροφή με το βέβηλο κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο η εξάντληση του ασημιού της Κίνας στα ινδικά της σύνορα οδήγησε στον κατακλυσμό των κινεζικών ακτών στον Ειρηνικό Ωκεανό από τα βιομηχανικά προϊόντα της Αγγλίας και της Αμερικής. Έτσι, το 1842 φτάσαμε στο σημείο να έχουμε μεγάλες αποστολές ασημιού από την Ασία προς την Ευρώπη για πρώτη φορά στην ιστορία του σύγχρονου εμπορίου.

Αυτή η ριζική στροφή στην κυκλοφορία μεταξύ της Ασίας και της Δύσης αποδείχτηκε, ωστόσο, μικρής διάρκειας. Το 1849 επικράτησε μια ισχυρή και αυξανόμενη αντίρροπη κίνηση. Όπως στην πρώτη και τη δεύτερη περίοδο, έτσι και τώρα η Κίνα προκάλεσε τη μεταβολή και στην τρίτη περίοδο. Η κινεζική εξέγερση14 δεν αναχαίτισε μόνο το εμπόριο οπίου με τις Ινδίες, αλλά και την αγορά ξένων βιομηχανικών προϊόντων, με τους Κινέζους να επιμένουν στην πληρωμή σε ασήμι και να καταφεύγουν στο αγαπημένο μέσο των οικονομολόγων της Ανατολής στις εποχές που επικρατεί πολιτική και κοινωνική ταραχή -στη συσσώρευση.

Το πλεόνασμα των κινεζικών εξαγωγών επί των εισαγωγών αυξήθηκε σημαντικά μετά από τις τελευταίες κακές σοδειές μεταξιού στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τις εκθέσεις του κυρίου Robertson’\ του Βρετανού προξένου στη Σαγκάη, η εξαγωγή τσαγιού από την Κίνα αυξήθηκε τα τελευταία δέκα χρόνια κατά 63% περίπου και η εξαγωγή μεταξιού κατά 218%, ενώ οι εισαγωγές βιομηχανικών προϊόντων μειώθηκαν κατά 66%. Ο κύριος Robertson εκτιμά το μέσο ετήσιο ισοζύγιο εισαγόμενου ασημιού από όλα τα μέρη του κόσμου στις 5.580.000 στερλίνες περισσότερο απ ’ ό,τι πριν δέκα χρόνια. Ακολουθούν τα ακριβή νούμερα που αποτυπώνουν την εξέλιξη των κινεζικών εξαγωγών και εισαγωγών της περιόδου από το 1849 μέχρι το 1856, με την 30ή Ιούνη να υπολογίζε­ται ως τέλος κάθε έτους.

 

Eξαγωγές Τσαγιού

 

Προς τη Μεγάλη Βρετανία

και την Ιρλανδία (σε λίβρες)

 

Προς τις Ηνωμένες

Πολιτείες (σε δεμάτια)

1849 47.242.000 18.072.000
1855 86.509.000 31.515.000
1856 91.035.000 40.246.000

 

 

 

Μετάξι

 

Προς τη Μεγάλη Βρετανία και την Ιρλανδία (σε λίβρες) Προς τη Γαλλία (σε δεμάτια)
1849 17.228
1855 51.486
1856 50.489 6.458

 

 

1855 (σε στερλίνες)
Πραγματική αξία των εξαγωγών της Κίνας

στη Μεγάλη Βρετανία

8.746.000

 

Πραγματική αξία των εξαγωγών της Κίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες 2.500.000
Σύνολο 11.246.000 11.246.000
Μείον 20% για ναύλους και χρεώσεις 2.249.200
Συνολικά υπέρ της Κίνας 8.996.800

 

 

Εισαγωγές

 

Βιομηχανικά προϊόντα από την Αγγλία το 1852 2.503.000 στερλίνες
Βιομηχανικά προϊόντα από την Αγγλία το 1855 1.000.000 στερλίνες
Βιομηχανικά προϊόντα από την Αγγλία το 1856 1.277.000 στερλίνες
Όπιο και βαμβάκι από τις Ινδίες το 1853 3.830.000 στερλίνες
Όπιο χαι βαμβάκι από τις Ινδίες το 1855 3.306.000 στερλίνες
Όπιο και βαμβάκι από τις Ινδίες το 1856 3.284.000 στερλίνες
Συνολική αξία εισαγωγών το 1855 4.306.000 στερλίνες

 

Ισοζύγιο υπέρ της Κίνας το 1855 περίπου 4.690.000 στερλίνες(16)
Αξία των κινεζικών εξαγωγών προς τις Ινδίες το 1855 1.000.000 στερλίνες

 

Συνολικό ισοζύγιο υπέρ της Κίνας από όλα τα μέρη του κόσμου (1855) 5.690.000 στερλίνες

 

Αυτή η εκροή ασημιού από την Ευρώπη προς την Ασία προς όφελος της Κίνας ενισχύεται από την εκροή ασημιού από την Ευρώπη προς την Ινδία που τα τελευταία χρόνια οφείλεται στο γεγονός ότι το εμπορικό ισοζύγιο έχει αντιστραφεί εναντίον της Ευρώπης, όπως μπορεί να συναχθεί και από τον ακόλουθο πίνακα:

 

Βρετανικές εισαγωγές από την Ινδία το 1856       14.578.000 στερλίνες
Μείον 3.000.000 στερλίνες εμβάσματα της Εταιρίας Ανατολικών Ινδιών 3.000.000 στερλίνες
Συνολικές εισαγωγές 11.578.000 στερλίνες
Εισαγωγές της Ινδίας από τη Βρετανία 8.927.000 στερλίνες
Ισοζύγιο υπέρ της Ινδίας                               2.651.000 στερλίνες

 

Μέχρι το 1825, όταν και εκδόθηκε το διάταγμα που καθιέρωνε το ασήμι ως αποκλειστικό νόμισμα, ο χρυσός αποτελούσε κι αυτός νόμιμο χρήμα. Όταν μερικά χρόνια αργότερα ο χρυσός αξιολογούνταν υψηλότερα στις εμπορικές αγορές από το ασήμι, η Εταιρία Ανατολικών Ινδιών δήλωσε την προθυμία της να το αποδέχεται σε πληρωμές προς την κυβέρνηση. Ωστόσο μετά από τις ανακαλύψεις του χρυ­ σού στην Αυστραλία η εταιρία, που φοβόταν στον ίδιο βαθμό με την ολλανδική κυβέρνηση μια διολίσθηση του χρυσού και δεν έβρισκε την παραμικρή ευχαρίστηση στην προοπτική να διατηρεί το χρυσό και να πληρώνει σε ασήμι, επέστρεψε ξαφνικά στον αποκλειστικό Κανόνα του Ασημιού του 1825.

Έτσι, η αναγκαιότητα να πληρώνονται τα χρέη του ισοζυγίου προς την Ινδία σε ασήμι απέκτησε υπέρτατη σημασία και στην Ινδία δημιουργήθηκε τεράστια ζήτηση γι’ αυτό το μέταλλο. Επειδή η τιμή του ασημιού αυξανόταν σε σχέση με την τιμή του χρυσού πιο γρήγορα στην Ινδία παρά στην Ευρώπη, οι Βρετανοί έμποροι θεώρησαν συμφέρον να εξάγουν ασήμι στην Ινδία για κερδοσκοπικούς λόγους παίρνοντας σε αντάλλαγμα ινδικές πρώτες ύλες και δίνοντας με αυτόν τον τρόπο στις ινδικές εξαγωγές νέα ώθηση. Συνολικά, μόνο από το Σαουθάμπτον εξήχθη από το 1848 μέχρι το 1855 ασήμι αξίας είκοσι ενός εκατομμυρίων στερλινών, χρίς να υπολογίζεται μια πολύ μεγάλη ποσότητα που έφυγε από τα λιμάνια της Μεσογείου. Υπολογίζεται ότι τα επόμενα χρόνια δέκα εκατομμύρια θα φύγουν από το Σαουθάμπτον προς την Ανατολή.

Αν κρίνουμε από αυτές τις αλλαγές στο ινδικό εμπόριο και από το χαρακτήρα της κινεζικής επανάστασης, δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι η εκροή ασημιού προς την Ασία θα τερματιστεί σύντομα. Δεν μπορεί λοιπόν να θεωρείται βιαστική η εκτίμηση ότι αυτή η κινεζική επανάσταση προορίζεται να ασκήσει πολύ μεγαλύτερη επιρροή στην Ευρώπη απ’ όλους τους ρωσικούς πολέμους, τα ιταλικά μανιφέστα17 και τις μυστικές υπηρεσίες αυτής της ηπείρου.

 

 

 

 

1.Το άρθρο αυτό περιλαμβάνεται στη γερμανική συλλογή Απάντων των Μαρξ-Ένγκελς, Marx Engels Werke, τόμ. 12, σελ. 64-70και στην αντίστοιχη αγγλική συλλογή Marx Engels Collected Works, τόμ. 15, σελ. 123-129.Γράφτηκε στα αγγλικά γύρω στις 17.10.1856. Δημοσιεύτηκε την 1.11.1856 ως βασικό άρθρο στην εφημερίδα New York DailyTribune, αρ. φύλλου4848. Αναδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα New York Weekly Tribune, αρ. φύλλου 793 στις 22.11.1856 με τον τίτλο «Η κρίση στην Ευρώπη».

2.«Situation de la Banque de France et des ses succursales au jeudi 9oktobre 1856», Le moniteur universel, αρ. φύλλου 284,10.10.1856.

3.Στη Γαλλία ίσχυε εκείνη την εποχή ακόμα το λεγόμενο νομισματικό σύστημα του διμεταλλισμού, σύμφωνα με το οποίο τη βάση του νομισματικού συστήματος αποτελούσαν τόσο ο χρυσός όσο και το ασήμι με σταθερή τη σχέση ανταλλαγής μεταξύ τους. Η Γαλλία υιοθέτησε το λεγόμενο νομισματικό Κανόνα του Χρυσού λίγα χρόνια αργότερα, το 1873.

4.Βλ. υποσημείωση 2 1, σελ. 39 της παρούσας έκδοσης.

5.Σημ. Μετ.: Εννοεί χρυσού αξίας έξι εκατομμυρίων στερλινών.

6.Το ζήτημα της Νάπολης τέθηκε στο Συνέδριο του Παρισιού το 1856από τους πληρεξούσιους της περιοχής του Piedmont στην προσπάθειά τους να στρέψουν την προσοχή των συνέδρων στην τρομοκρατία που επικρατούσε στο βασίλειο της Νάπολης (βασίλειο των δύο Σικελιών).

Η Γαλλία και η Αγγλία καταδίκασαν στο συνέδριο την τρομοκρατία της κυβέρνησης της Νάπολης, επειδή φοβούνταν ότι η αιματηρή Αντίδραση που κυριαρ­χούσε εκεί θα οδηγούσε σε επαναστατικά κινήματα. Στις διακοινώσεις που αποδόθηκαν στην κυβέρνηση της Νάπολης το Μάη του 1856, η Γαλλία και η Αγγλία απαιτούσαν αλλαγή της εσωτερικής πολιτικής στη Νάπολη, αλλά έλαβαν αρνητική απάντηση. Τον Οκτώβρη του 1856 οι δύο δυνάμεις ανακάλεσαν τους πρεσβευτές τους από τη Νάπολη και έθεσαν τους στόλους τους σε κατάσταση πολεμικής ετοιμότητας -το γαλλικό στόλο στην Τουλόν και τον αγγλικό στη Μάλτα. Λόγω όμως των διαφορών μεταξύ της Αγγλίας και του Ναπολέοντα Γ\ ο οποίος ήθελε να αποκαταστήσει τη Δυναστεία του Βοναπάρτη στη Νάπολη, η εκστρατεία δεν πραγματοποιήθηκε.

7.Ως ζήτημα του Δούναβη ο Μαρξ εννοεί τη διπλωματική διαμάχη που έλαβε χώρα  κατά τη διάρκεια αλλά και μετά από το συνέδριο του Παρισιού το 1856 για τη συνένωση των ηγεμονιών της Μολδαβίας και της Βλαχίας που βρίσκονταν υπό τουρκική επικυριαρχία. Η Γαλλία ήλπιζε να ορίσει έναν εκπρόσωπο της Δυναστείας του Βοναπάρτη στην ηγεσία των ηγεμονιών. Πρότεινε τη συνένωσή τους σε ένα κράτος το οποίο θα τελούσε υπό την κυριαρχία ενός ξένου πρίγκιπα, προερχόμενου από μία από τις κυρίαρχες ευρωπαϊκές δυναστείες. Η Γαλλία υποστηρίχτηκε από τη Ρωσία, την Πρωσία και τη Σαρδηνία. Από φόβο επιδίωξης δημιουργίας ενός ρουμανικού κράτους που θα αποτίναζε το ζυγό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ηΤουρκία στράφηκε ενάντια στη συνένωση. ΗΤουρκία υποστηρίχτηκε από την Αυστρία και την Αγγλία. Το συνέδριο αναγνώρισε μόνο την αναγκαιότητα να μάθει τη θέση του ρουμανικού πληθυσμού για το ζήτημα της ένωσης.

Οι εκλογές έλαβαν χώρα και τη διακυβέρνηση της Μολδαβίας κέρδισαν οι αντίπαλοι της ένωσης. Ωστόσο οι εκλογές σημαδεύτηκαν από εκτεταμένη νοθεία, προκαλώντας τη διαμαρτυρία της Γαλλίας, της Ρωσίας, της Π ρωσίας και της Σαρδηνίας που απαίτησαν την ακύρωση των εκλογών. Μετά από την άρνηση της Τουρκίας να απαντήσει, αυτές οι χώρες διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με την Τουρκία τον Αύγουστο του 1857. Η διαμάχη διευθετήθηκε με τη μεσολάβηση του Ναπολέοντα Γ ‘, ο οποίος έπεισε την αγγλική κυβέρνηση να μην αντκπαθεί στα σχέδια της Γαλλίας που συνέφεραν και την Αγγλία. Οι εκλογές στις ηγεμονίες ακυρώθηκαν, αλλά η διεξαγωγή νέων εκλογών δεν έλυσε το ζήτημα της ένωσης των ηγεμονιών.

Το ζήτημα αυτό λύθηκε μόλις το 1859 από τους ίδιους τους Ρουμάνους.

8.Ως ζήτημα της Βεσαραβίας ο Μαρξ εννοούσε τη διπλωματική διαμάχη που ακολούθησε το Συνέδριο του Παρισιού του 1856 για τα ρωσοτουρκικά σύνορα στη Βεσαραβία (ένα μέρος της οποίας η Ρωσία έπρεπε να παραχωρήσει στην Τουρκία) τα οποία δεν είχαν καθοριστεί με σαφήνεια, καθώς καιγια το ιδιοκτησιακό καθεστώς στο Δέλτα του Δούναβη και σε ένα από τα νησιά στην εκβολή του Δούναβη. Με την επίκληση των δυσκολιών που δήθεν δημιουργούνταν με τη νέα οριοθέτηση των συνόρων στη Βεσαραβία, η Αυστρία ανέβαλε την αποχώρηση των στρατευμάτων της από τη Μολδαβία και τη Βλαχία, γεγονός που εμπόδιζε την επίλυση του ζητήματος της ένωσης αυτών των ηγεμονιών.

9 .0 Μαρξ χαρακτηρίζει ειρωνικά ως 2ο Παρισινό Συνέδριο το σχέδιο μιας Διάσκεψης των ευρωπαϊκών χωρών για την ειρηνική ρύθμιση της αποκαλούμενης σύγκρουσης του Νοσατέλ, η οποία ξέσπασε το φθινόπωρο του 1856 μεταξύ της Πρωσίας και της Ελβετίας. Το πριγκιπάτο του Νοσατέλ, συμπεριλαμβανομένης της κομητείας του Βαλανγκίν, ανήκε από το 1707 μέχρι το 1806 στην Πρωσία και, κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντεων Πολέμων (1806-1814), στη Γαλλία. To 18 14 το Νοσατέλ  προσαρτήθηκε ως το 2 Ιο Καντόνι στην Ελβετική Ομοσπονδία παραμένοντας ταυτόχρονα υποτελές στην Π ρωσία- αυτή η διπλή κατάσταση πιστοποιήθηκε και στο Συνέδριο της Βιέννης.

Στις 29.2.1848 ξέσπασε στο Νοσατέλ αστική επανάσταση. Η πρωσική κυριαρχία ανατράπηκε και ανακηρύχθηκε η δημοκρατία (Republik). Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνουτης 24.5.1852, που υπογράφηκε από την Αγγλία, τη Γ αλλία και τη Ρωσία, αναγνωρίστηκαν εκ νέου τα δικαιώματα του Π ρώσου βασιλιά στο Νοσατέλ. Το Σεπτέμβρη του 1856 οι οπαδοί του βασιλιά έκαναν πραξικόπημα. Συνελήφθησαν από την ελβετική κυβέρνηση. Ο Πρώσος βασιλιάς απαίτησε την απελευθέρωση των συλληφθέντων. Στη συνέχεια η Ελβετία απαίτησε από το βασιλιά να παραιτηθεί από τα δικαιώματά του στο Νοσατέλ. Η Διάσκεψη των ευρωπαϊκών χωρών για το Νοσατέλ ξεκίνησε στις 5.3.1857 στο Παρίσι. Στις 26.5.1857 η Πρωσία έπρεπε να παραιτηθεί από τη διεκδίκηση οποιουδήποτε δικαιώματος στο Νοσατέλ.

10.Βλ. άρθρο Μαρξ με τίτλο «Οι αιτίες της νομισματικής κρίσης στην Ευρώπη», στη γερμανική συλλογή Απάντων των Μαρξ-Ένγκελς, Marx Engels Werke, τόμ. 12, σελ. 60-63 και στην αντίστοιχη αγγλική συλλογή Mane Engels Collected Works, τόμ. 15, σελ. 119-122.

11.Η εισροή ασημιού από το Περού και το Μεξικό ξεκίνησε το 16ο αιώνα.

12.0 Μαρξ αναφέρεται εδώ στον πόλεμο της ανεξαρτησίας των ισπανικών αποικιών στην Κεντρική και Νότια Αμερική που διήρκεσε από το 1810 μέχρι το 1826 και τελείωσε με την ήττα της Ισπανίας. Ως αποτέλεσμα αυτού του πολέμου, η Ισπανία έχασε το Μεξικό και τις αποικίες της Νοτιας Αμερικής που, με εξαίρεση την Κούβα και το Πουέρτο Ρίκο, έγιναν ανεξάρτητες Δημοκρατίες.

13.Η Βρετανική Εταιρία Ανατολικώ ν Ινδιών (British East India Company) ιδρύθηκε το 1600. Αποτελούσε δημιούργημα της αγγλικής αποικιοκρατικής πολιτικής στις Ινδίες. Η κατάκτηση των Ινδιών, που ολοκληρώθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, διεξάχθηκε από τους Αγγλους καπιταλιστές στο όνομα της εταιρίας που από την αρχή κατείχε το μονοπώλιο του εμπορίου με την Ινδία και την Κίνα.

Η εταιρία είχε επίσης τα δικαιώματα της διοίκησης των ινδικών περιοχών που κατείχε, της ανακήρυξης υπαλλήλων για τη δημόσια διοίκηση και της επιβολής φόρων. Τα εμπορικά και διοικητικά της προνόμια καθιερώθηκαν με συνεχείς κοινοβουλευτικούς νόμους. To 19ο αιώνα η εμπορική δραστηριότητα της εταιρίας υποχωρούσε σταδιακά. Με τον κοινοβουλευτικό νόμο του 1813η εταιρία έχασε το μονοπώλιο του ινδικού εμπορίου, ενώ διατήρησε το εμπορικό μονοπώλιο του τσαγιού και το μονοπώλιο του κινεζικού εμπορίου. Με το επίσημο έγγραφο του 1833 η εταιρία έχασε όλα τα εμπορικά της προνόμια, μεταξύ των οποίων και το μονοπώλιο του κινεζικού εμπορίου. Διατήρησε το δικαίωμα διοίκησης των αγγλικών εδαφικών κτήσεων, το οποίο με τη διάλυση της εταιρίας το 1858 πέρασε άμεσα στο Στέμμα.

14.Βλ. υποσημείωση 14, σελ. 52 της παρούσας έκδοσης.

15.Βλ. «Exports from China», The Economist, oq. φύλλου 683,27.9.1856. γιο εισαγόμενου ασημιού από όλα τα μέρη του κόσμου στις 5.580.000 στερλίνες περισσότερο απ ’ ό,τι πριν δέκα χρόνια. Ακολουθούν τα ακριβή νούμερα που αποτυπώνουν την εξέλιξη των κινεζικών εξαγωγών και εισαγωγών της περιόδου από το 1849 μέχρι το 1856, με την 30ή Ιούνη να υπολογίζεται ως τέλος κάθε έτους.

16.Εξαγωγές-Εισαγωγές = 8.996.800 – 4.306.000 = 4.690.800

17.Βλ. υποσημείωση 9, σελ. 67 της παρούσας έκδοσης.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *