Με αυτή την ανάρτηση το ιστολόγιο ξεκινάει την παρουσίαση του έργου του Λένιν “Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού” που βρίσκεται στο Λένιν, Άπαντα, τόμος 27, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή. Το κείμενο περιλαμβάνει και όλες τις σημειώσεις, που ακολουθούν την αρίθμηση όπως παρουσιάζεται στα Άπαντα.
Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ, ΑΝΩΤΑΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ (123)
(ΕΚΛΑ Ϊ ΚΕΥΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ)
Γράφτηκε το Γενάρη- Ιούνη τού 1916
Πρωτοδημοσιεύτηκε στα μέσα του 1917 στην Πετρούπολη, σέ χωριστή μπροσούρα από το Εκδοτικό «Πάρους» ό πρόλογος στη γαλλική και τη γερμανική έκδοση δημοσιεύτηκε το 1921 στο περιοδικό «Κομμουνιστική Διεθνής», τεΰχ. 18
Δημοσιεύεται σύμφωνα με το χειρόγραφο πού παραβλήθηκε με το κείμενο τής μπροσούρας · ό πρόλογος στη γαλλική καί τη γερμανική έκδοση δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο τού περιοδικού
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Την μπροσούρα αυτή πού ύποβάλλεται στήν κρίση του άναγνώστη, την έγραψα στη Ζυρίχη την άνοιξη του 1916. Με τις συνθήκες δουλειάς πού επικρατούσαν εκεί έπρεπε, φυσικά, νά υποφέρω από κάποια έλλειψη γαλλικής καί αγγλικής φιλολο γίας καί πολύ μεγάλη έλλειψη ρωσικής φιλολογίας. Παρόλα αυτά όμως χρησιμοποίησα το κυριότερο αγγλικό έργο για τον ιμπεριαλισμό, το βιβλίο του Τζ. Α. Χόμπσον, με την προσοχή πού κατά τη γνώμη μου, αξίζει αυτό το έργο.
Την μπροσούρα την έγραψα έχοντας υπόψη την τσαρική λογοκρισία. Γ ι α αυτό όχι μόνο αναγκάστηκα νά περιοριστώ αυστηρότατα σέ μιά αποκλειστικά θεωρητική— ιδίως οικονομική— ανάλυση, μα καί νά διατυπώσω τίς λίγες απαραίτητες παρατηρήσεις πού αφορούν την πολιτική με τη μεγαλύτερη προσοχή, με υπαινιγμούς, μ ’εκείνη την αισώπεια— την καταρα μένη αισώπεια— γλώσσα, στην οποία ό τσαρισμός ανάγκαζε νά καταφεύγουν όλοι οι επαναστάτες, όταν έπαιρναν στο χέρι την πέννα για νά γράψουν ένα «νόμιμο» έργο.
Σου έρχεται βαρύ νά ξαναδιαβάζεις τώρα, στις μέρες τής ελευθερίας, τα μέρη τής μπροσούρας πού με τη σκέψη τής τσαρικής λογοκρισίας παραμορφώθηκαν, πνίχτη καν, σφίχτηκαν σέ σιδερένιες τανάλιες. Για νά πω ότι ό ιμπεριαλισμός είναι ή παραμονή τής σοσιαλιστικής επανάστασης, ότι ό σοσιαλσωβινισμός (σοσιαλισμός στα λόγια, σωβινισμός στην πράξη) είναι πέρα για πέρα προδοσία του σοσιαλισμού, ολοκληρωτικό πέρασμα με το μέρος τής αστικής τάξης, ότι αυτή ή διάσπαση του εργατικού κινήματος συνδέεται με τίς αντικειμενικές συνθή κες του ιμπεριαλισμού κτλ., χρειάστηκε νά μιλήσω με γλώσσα «δούλου», καί ήμουν αναγκασμένος νά παραπέμψω τον αναγνώστη, πού ενδιαφερόταν για αυτό το ζήτημα, στα άρθρα πού έγραψα στό εξωτερικό το 1914-1917 καί πού πρόκειται νά επανεκδοθούν σύντομα.
Αξίζει νά σημειώσουμε ιδιαίτερα ένα μέρος στη σελίδα 119-120*: για νά εξηγήσω στον αναγνώστη, σέ μορφή πού νά την επιτρέπει ή λογοκρισία, πόσο ξεδιάντροπα ψεύδονται οι καπιταλιστές καί οι σοσιαλσωβινιστές πού πέρα- σαν με το μέρος τους (πού με τόση ασυνέπεια τούς καταπολεμάει ό Κάουτσκι) στο ζήτημα των προσαρτήσεων, πόσο ξεδιάντροπα κρύβουν τίς προσαρτήσεις των δικών τους καπιταλιστών, αναγκάστηκα νά φέρω για παράδειγμα την… ’Ιαπωνία!
0 προσεκτικός αναγνώστης μπορεί εύκολα νά βάλει στη θέση τής Ιαπωνίας τη Ρωσία, καί στη θέση τής Κορέας τη Φιλανδία, την Πολωνία, την Κουρλανδία, την Ουκρανία, τη Χιβά, τη Μπουχαρά, την ’Εσθονία καί άλλες περιοχές πού δέν κατοικούνται από μεγαλορώσους. Θα ήθελα νά ελπίζω ότι ή μπροσούρα μου αυτή θα βοηθήσει νά γίνει κατανοητό το βασικό οικονομικό πρόβλημα, πού, χωρίς τη μελέτη του, δέν μπορεί νά καταλάβει κανείς τίποτε από την εκτίμηση του σύγχρονου πολέμου καί τής σύγχρονης πολιτικής, καί συγκεκριμένα: το πρόβλημα τής οικονομικής ουσίας του ιμπεριαλισμού.
Ο συγγραφέας
Πετρούπολη. 26 του ’Απρίλη 1917
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ (124)
I
Το βιβλιαράκι αυτό το έγραψα, όπως τονίζεται στον πρόλογο τής ρωσικής έκδοσης, το 1916, έχοντας υπόψη την τσαρική λογοκρισία. Δέν έχω τη δυνατότητα σήμερα νά ξαναδουλέψω ‘όλο το κείμενο, ίσως μάλιστα αυτό νά μην ήταν σκόπιμο, γιατί ό βασικός σκοπός του βιβλίου ήταν καί παραμένει: νά δείξει, με βάση τα συνοψισμένα στοιχεία μιας αναντίρρητης αστικής στατιστικής καί τίς ομολογίες των αστών επιστημόνων όλων των χωρών, ποια ήταν στις αρχές του 20οϋ αιώνα, την παραμονή του πρώτου παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου, ή συνολική εικόνα τής παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας, στις διεθνείς αμοιβαίες σχέσεις της. Ένμέρει μάλιστα δέν θα είναι ανώφελο για πολλούς κομμουνιστές των προηγμένων καπιταλιστικών χωρών νά πειστούν, παίρνοντας σαν παράδειγμα αυτό το νόμιμο από την άποψη τής τσαρικής λογοκρισίας βιβλίο, ότι μπορεί—καί πρέπει— νά εκμεταλλεύονται έστω και εκείνα τα λίγα υπολείμματα τής νομιμότητας πού μένουν ακόμη για τούς κομμουνιστές στη σύγχρονη λ.χ. ’Αμερική ή Γαλλία υστέρα από τίς τελευταίες, σχεδόν καθολικές συλλήψεις των κομμουνιστών, για νά εξηγούν όλη την ψευτιά των σοσιαλπασιφιστικών απόψεων καί ελπίδων για «παγκόσμια δημοκρατία». Τίς πιο απαραίτητες όμως σημ. πληρώσεις σ ’αυτό το μικρό βιβλίο, πού γράφτηκε για νά περάσει από λογοκρισία, θα προσπαθήσω νά τίς δώσω σέ τούτο τον πρόλογο.
II
Σe αυτό το μικρό βιβλίο αποδείχτηκε ότι ο πόλεμος του 1914-1918 ήταν καί από τίς δυο πλευρές Ιμπεριαλιστικός (δηλαδή κατακτητικός, αρπακτικός, ληστρικός) πόλεμος, πόλεμος για το μοίρασμα του κόσμου, για το μοίρασμα καί το ξαναμοίρασμα των αποικιών, των «σφαιρών επιρροής» του χρηματιστικού κεφαλαίου κτλ. Γιατί ή απόδειξη του αληθινά κοινωνικού σωστά: του αληθινού ταξικού χαρακτήρα του πολέμου δέν περιέχεται φυσικά στη διπλωματική ιστορία του. πολέμου, αλλά στην ανάλυσή της αντικειμενικής κατάστασης των κυρίαρχων τάξεων. Για να περιγράψει κανείς την αντικειμενική κατάσταση, δέν πρέπει νά πάρει παραδείγματα καί ξεχωριστα στοιχεία (μια και τα φαινόμενα της πραγματικής ζωής είναι εξαιρετικά περίπλοκα, μπορεί πάντα νά βρεθεί οποιοσδήποτε αριθμός παραδειγμάτων η ξεχωριστών στοιχείων για να υποστηριχθεί οποιαδήποτε θέση), αλλά οπωσδήποτε το σύνολο των στοιχείων για τις βάσεις τής οικονομικής ζωής ς όλων των εμπόλεμων δυνάμεων καί όλου του κόσμου.
Τέτοια ακριβώς συνοπτικά στοιχεία, πού δέν μπορούν νά διαψευστούν, αναφέρω στον πίνακα για το μοίρασμα τον κόσμου το 1876 καί το 1914 (στην § 6) καί για το μοίρασμα των σιδηροδρόμων όλου τού κόσμου το 1890 και το 1913 (στην § 7). Οι σιδηρόδρομοι είναι το αποτέλεσμα των κυριότερων κλάδων τής καπιταλιστικής βιομηχανίας, τής βιομηχανίας κάρβουνου καί τής σιδηρουργίας, το αποτέλεσμα καί ό πιο παραστατικός δείκτης ανάπτυξης τού παγκόσμιου εμπορίου καί του άστικοδημοκρατικοϋ πολιτισμού.
Το πώς συνδέονται οι σιδηρόδρομοι με τη μεγάλη παραγωγή, με τα μονοπώλια, με τα συνδικάτα, τα καρτέλ καί τα τραστ, με τίς τράπεζες καί με τη χρηματιστική ολιγαρχία, αυτό φαίνεται στα προηγούμενα κεφάλαια τού βιβλίου. ‘Η κατανομή τού σιδηροδρομικού δικτύου, ή ανισομετρία της, ή ανισομετρία τής ανάπτυξης τού σιδηροδρομικού δικτύου είναι αποτελέσματα τού σύγχρονου μονοπωλιακού καπιταλισμού σέ παγκόσμια κλίμακα. Κι’ αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι πάνω σέ μιά τέτοια οικονομική βάση, δύο υπάρχει ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, είναι εντελώς αναπόφευκτοι οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι.
Η κατασκευή σιδηροδρόμων φαίνεται μιά επιχείρηση απλή, φυσική, δημοκρατική, εκπολιτιστική καί πολιτισμένη: τέτοια φαίνεται στα μάτια των αστών καθηγητών, πού τούς πληρώνουν για νά εξωραΐζουν την καπιταλιστική δουλεία, καί στα μάτια των μικροαστών φιλισταίων. Στην πραγματικότητα τα καπιταλιστικά νήματα, πού συνδέουν με χιλιάδες δίκτυα αυτές τίς επιχειρήσεις με την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής γενικά, μετάτρεψαν αορτή την κατασκευή σέ όργανο καταπίεσης ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων (αποικίες συν μισοαποικίες), δηλαδή τού μισού καί πάνω πληθυσμού τής γης στις εξαρτημένες χώρες καί των μισθωτών δούλων του κεφαλαίου στις «πολιτισμένες» χώρες. ‘Η ατομική ιδιοκτησία πού στηρίζεται στην εργασία του μικρονοικοκύρη, ό ελεύθερος συναγωνισμός, ή δημοκρατία— όλα τούτα τα συνθήματα, πού μ ’αυτά οι καπιταλιστές καί ό τύπος τους εξαπατούν τούς εργάτες καί τούς αγρότες, ξεπεράστηκαν πιά πολύ.
Ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε σε σύστημα αποικιακής καταπίεσής καί χρηματιστικής κατάπνιξης τής τεράστιας π πλειοψηφίας από μια χούφτα «προηγμένες» χώρες. Καί το μοίρασμα αυτής της ‘«λείας» γίνεται ανάμεσα σέ 2 -3 ληστές με παγκόσμια δύναμη, οπλισμένους ως τα δόντια (Αμερική, ‘Αγγλία, Ιαπωνία), πού τραβούν όλη τη γη στον πόλεμο τους για το μοίρασμα της λείας τους.
III
Η ειρήνη του Μπρέστ-Λιτόβσκ (125), πού υπαγορεύτηκε από τη μοναρχική Γερμανία, καί υστέρα απ’ αυτήν ή πολύ πιο κτηνώδης καί αισχρή ειρήνη των Βερσαλλιών (126), πού υπαγορεύτηκε από τίς «δημοκρατικές» δημοκρατίες, την Αμερική και τη Γαλλία, καθώς καί την «ελεύθερη» “Αγγλία, πρόσφεραν την πιο ωφέλιμη υπηρεσία στην ανθρωπότητα, γιατί ξεσκέπασαν τόσο τούς πουλημένους στον ιμπεριαλισμό καλαμαράδες, όσο καί τούς αντιδραστικούς μικροαστούς, οσοδήποτε και νά ονόμαζαν τούς εαυτούς τους πασιφιστές καί σοσιαλιστές, πού εξυμνούσαν τον «ούϊλσωνισμό» (127) καί προσπαθούσαν ν ’αποδείξουν ότι είναι δυνατή ή ειρήνη καί οι μεταρρυθμίσεις στις συνθήκες τού ιμπεριαλισμού.
Τα δεκάδες εκατομμύρια πτώματα καί σακάτηδες πού άφησε ό πόλεμος, ό πόλεμος για το ποια ομάδα των χρηματιστών ληστών θα πάρει μεγαλύτερη λεία, ή αγγλική ή ή γερμανική, κι έπειτα αυτές οι δυο «συνθήκες ειρήνης» ανοίγουν με προείδωτη ως τα τώρα ταχύτητα τα μάτια εκατομμυρίων καί δεκάδων εκατομμυρίων βασανισμένων, τσακισμένων, εξαπατημένων καί αποχαυνωμένων από την αστική τάξη ανθρώπων. Επακόλουθο τής παγκόσμιας καταστροφής πού έφερε ό πόλεμος είναι ή ανάπτυξη έτσι τής παγκόσμιας επαναστατικής κρίσης πού, οποιεσδήποτε μακρόχρονες καί δύσκολες περιπέτειες καί αν περάσει, δεν μπορεί νά τελειώσει διαφορετικά παρά με την προλεταριακή επανάσταση καί τη νίκη της.
Η Διακήρυξη τής Βασιλείας τής II Διεθνούς, πού έδινε το 1912 την εκτίμηση ακριβώς του πολέμου πού ξέσπασε το 1914 καί όχι του πολέμου γενικά (πόλεμοι υπάρχουν λογή ς-λογής, υπάρχουν καί επαναστατικοί πόλεμοι), ή Διακήρυξη αυτή μας έμεινε σαν ενα μνημείο, πού ξεσκεπάζει όλη την επαίσχυντη χρεοκοπία καί όλη την αποστασία των ηρώων τής II Διεθνούς. Γ ι ‘αυτό αναδημοσιεύω αυτή τη Διακήρυξη σαν παράρτημα τούτης τής έκδοσης καί εφιστώ ακόμη μιά φορά την προσοχή των αναγνωστών στο γεγονός ότι οι ήρωες τής II Διεθνούς αποφεύγουν με την ίδια επίσης επιμέλεια τα μέρη εκείνα τής Διακήρυξης πού μιλάνε με ακρίβεια, σαφήνεια καί ανοιχτά για τη σύνδεση αυτού ακριβώς του επερχόμενου πολέμου με την προλεταριακή επανάσταση— το αποφεύγουν με την ίδια επιμέλεια, με την οποία αποφεύγει ό κλέφτης το μέρος όπου έκανε την κλεψιά.
IV
Στο βιβλιαράκι αυτό δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην κριτική του «καουτσκισμοϋ», του διεθνούς ιδεολογικού ρεύματος, πού σ ’όλες τίς χώρες του κόσμου εκπροσωπείται από τούς «πιο επιφανείς θεωρητικούς» καί ηγέτες τής II Διεθνούς (στην Αυστρία από τον ’Όττο Μπάουερ καί Σία, στην Αγγλία από τον Ράμσεϋ Μακντόναλντ κ.α., στη Γαλλία από τον Αλμπέρ Τομά κτλ. κτλ.) καί από πλήθος σοσιαλιστές, ρεφορμιστές, πασιφιστές, άστούς δημοκράτες καί παπάδες.
Το ιδεολογικό αυτό ρεύμα είναι, από τη μιά μεριά, προϊόν τής αποσύνθεσης, του σαπίσματος τής II Διεθνούς, καί από την άλλη, ό αναπόφευκτος καρπός τής ιδεολογίας των μικροαστών, πού οι όροι τής ζωής τους τούς κρατούν αιχμάλωτους των αστικών καί των δημοκρατικών προλήψεων. Στον Κάουτσκι καί τούς όμοιους του οι απόψεις αυτού του είδους σημαίνουν ολοκληρωτική άρνηση εκείνων ακριβώς των επαναστατικών βάσεων του μαρξισμού, πού ό συγγραφέας αυτός τίς υπεράσπιζε δεκαετίες ολόκληρες καί ειδικά, ανάμεσα στα άλλα, στην πάλη ενάντια στο σοσιαλιστικό οπορτουνισμό (Μπέρνσταϊν, Μιλλεράν, Χάιντμαν, Γκόμπερς κτλ.).
Γ ι ‘αυτό δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τώρα σ ’όλο τον κόσμο οι «καουτσκιστές» ενώθηκαν πρακτικά καί πολιτικά με τούς οπορτουνιστές των άκρων (μέσω τής II ή τής κίτρινης Διεθνούς (128) καί με αστικές κυβερνήσεις (μέσω των αστικών κυβερνήσεων συνάσπισμού στις όποιες συμμετέχουν σοσιαλιστές). Το προλεταριακό επαναστατικό κίνημα γενικά, πού αναπτύσσεται σ ’όλο τον κόσμο, καί ειδικά το κομμουνιστικό, δεν μπορεί νά τα βγάλει πέρα χωρίς την ανάλυση καί το ξεσκέπασμα των θεωρητικών λαθών του «καουτσκισμοΰ». Πολύ περισσότερο πού ό πασιφισμός καί ό «δημοκρατισμός» γενικά, πού δέν προβάλλουν καθόλου την αξίωση νά παρουσιάζονται για μαρξισμός, μα πού ακριβώς, όπως ό Κάουτσκι καί Σία, σκεπά ζουν το βάθος των αντιθέσεων του ιμπεριαλισμού καί το αναπόφευκτο τής επαναστατικής κρίσης πού τη γεννά ό ίδιος— τα ρεύματα αυτά είναι ακόμη πάρα πολύ διαδομένα σ ’όλο τον κόσμο. Καί ή πάλη ενάντια σ ’αυτά τα ρεύματα είναι υποχρεωτική για το κόμμα του προλεταριάτου, πού πρέπει ν ’αποσπάσει από την αστική τάξη τούς μικρονοικοκυρέους, τούς οποίους αυτή εξαπατά, καί τα εκατομμύρια των εργαζομένων πού έχουν λίγο-πολύ μικροαστικούς όρους ζωής.
Είναι ανάγκη νά πούμε μερικά λόγια για το VIII κεφάλαιο: «’Ο παρασιτισμός καί το σάπισμα του καπιταλισμού». “Όπως έχει τονιστεί στο κείμενο του βιβλίου, ό Χίλφερντινγκ, πρώην «μαρξιστής», τώρα συναγωνιστής του Κάουτσκι καί ένας από τούς κύριους εκπρόσωπους τής αστικής, ρεφορμιστικής πολιτικής μέσα στο « ’Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα τής Γερμανίας» (129), έκανε στο ζήτημα αυτό ένα βήμα προς τα πίσω σέ σύγκριση με τον αγγλο Χόμπσον, Ανοιχτό πασιφιστή καί ρεφορμιστή. Τώρα έχει πιά εκδηλωθεί εντελώς ή διάσπαση όλου του εργατικού κινήματος (II καί III Διεθνής) σέ διεθνή κλίμακα. *Έχει εκδηλωθεί ακόμη καί το γεγονός τής ένοπλης πάλης καί του εμφυλίου πολέμου ανάμεσα σ ’αυτά τα δυο ρεύματα: στη Ρωσία υποστήριξη του Κολτσάκ καί του Ντενίκιν από τούς μενσεβίκους καί τούς «σοσιαλεπαναστάτες» ενάντια στους μπολσεβίκους, στη Γερμανία οι Σάιντεμαν, Νόσκε καί Σία μαζί με την αστική τάξη ενάντια στους σπαρτακιστές (130), το ίδιο καί στη Φιλανδία, Πολωνία, Ουγγαρία κτλ.
Ποια λοιπόν είναι ή οικονομική βάση αυτού του κοσμοϊστορικού φαινομένου; Είναι ακριβώς ό παρασιτισμός καί το σάπισμα που χαρακτηρίζουν το ανώτατο ιστορικό του στάδιο, δηλαδή τον ιμπεριαλισμό. Όπως άποδείχνέται σέ τούτο το βιβλιαράκι, ό καπιταλισμός έχει ξεχωρίσει τώρα μιά χούφτα (λιγότερο από το ένα δέκατο του πληθυσμού τής γης με τον πιο «απλόχερο» καί εξογκωμένο υπολογισμό λιγότερο από το ένα πέμπτο)’πολύ πλούσια καί ισχυρά που ληστεύουν όλο τον κόσμο— «κόβοντας» απλώς «κουπόνια». Η εξαγωγή κεφαλαίων δίνει 8-10 δισεκατομμύρια φράγκα εισόδημα το χρόνο σέ προπολεμικές τιμές καί σύμφωνα με τήγ_προπολεμικη αστική στατιστική .Σήμερα δίνει ασφαλώς πολύ περισσότερα.
Είναι αυτονόητο ότι με ένα τόσο γιγάντιο υπερκέρδος (γιατί είναι πάνω από το κέρδος πού απομυζούν οι καπιταλιστές από τούς εργάτες τής χώρας τους μπορεί να εξαγοράζονται οι εργατικοί ηγέτες και το ανώτερο στρώμα τής εργατικής αριστοκρατίας. Καί αυτό το στρώμα το εξαγοράζουν οι καπιταλιστές των «προηγμένων» χωρών με χίλιους τρόπους αμέσους καί έμμεσους, ανοιχτούς καί κρυφούς.
Αυτό το στρώμα των άστο ποιημένων εργατών ή τής «εργατικής αριστοκρατίας», πού είναι πέρα για πέρα μικροαστικό ως προς τον τρόπο τής ζωής του, το μέγεθος των απολαβών του καί την όλη κοσμοθεωρία του, είναι το κύριο στήριγμα τής II Διεθνούς καί στις μέρες μας το κύριο κοινωνικό (όχι στρατιωτικό) στήριγμα τής αστικής τάξης. Γιατί πρόκειται για αληθινούς πράκτορες τής αστικής τάξης μέσα στο εργατικό κίνημα, για εργατικούς εντολοδόχους τής τάξης των καπιταλιστών (labor lieutenants of the capitalist class), για αληθινούς αγωγούς του ρεφορμισμού καί τού σωβινισμού. Στον εμφύλιο πόλεμο του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη τάσσονται αναπόφευκτά κάτ., καί όχι σέ μικρό αριθμό, με το μέρος τής αστικής τάξης, με το μέρος των «βερσαλλιέρων» (131) ενάντια στους «κομμουνάρους».
Αν δέν κατανοηθούν οι οικονομικές ρίζες αυτού του φαινομένου, &ν δέν εκτιμηθεί ή πολιτική καί κοινωνική του σημασία, δέν μπορεί νά γίνει ούτε βήμα στον τομέα τής λύσης των πρακτικών καθηκόντων του κομμουνιστικού κινήματος καί τής επερχόμενης κοινωνικής επανάστασης.
Ο ιμπεριαλισμός είναι ή παραμονή τής κοινωνικής επανάστασης του προλεταριάτου. ’Από το 1917 καί δω αυτό επιβεβαιώθηκε σέ παγκόσμια κλίμακα.
6 του Ιούλη 1920
Ν. Λένιν
(*) Βλ. σέ τούτο τον τόμο, σε λ. 427. Ή Σύντ. 309
123. Το βιβλίο «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» γράφτηκε το Γενάρη- ’Ιούνη του 1916 στη Ζυρίχη. Νέα φαινόμενα στην ανάπτυξη τού καπιταλισμού ό Λένιν σημείωνε πολύ πριν αρχίσει ό πρώτος παγκόσμιος πόλεμος. Σέ μιά σειρά έργα πού γράφτηκαν από το 1895 ως το 1913 («Σχέδιο καί εξήγηση του προγράμματος του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος» (1895-1896), «’Ο πόλεμος με την Κίνα» (1900), «Τα διδάγματα τής κρίσης» (1901), «Εσωτερική ανασκόπηση» (1901), «Ή συγκέντρωση τής παραγωγής στη Ρωσία» (1912), «’Η αύξηση του καπιταλιστικού πλούτου» (1913), «’Η καθυστερημένη Ευρώπη καί ή πρωτοπόρα Ασία» (1913), «Τα ιστορικά πεπρωμένα τής διδασκαλίας του Καρλ Μαρξ» (1913), «Σχετικά με μερικές αγορεύσεις των εργατών βουλευτών» (1912) καί σέ άλλα) ό Λένιν αποκάλυπτε καί ανέλυε τα ξεχωριστά γνωρίσματα πού ήταν χαρακτηριστικά για την εποχή του ιμπεριαλισμού: τη συγκέντρωση τής παραγωγής καί την ανάπτυξη των μονοπωλίων, την εξαγωγή κεφαλαίου, την πάλη για την κατάκτηση νέων αγορών καί σφαιρών επιρροής, τη διεθνοποίηση των οικονομικών σχέσεων, τον παρασιτισμό καί το σάπισμα του καπιταλισμού, το δυνάμωμα των αντιθέσεων ανάμεσα στην εργασία καί το κεφάλαιο καί την όξυνση τής ταξικής πάλης, τη δημιουργία των υλικών προϋποθέσεων για το πέρασμα στο σοσιαλισμό.
Ο Λένιν έδινε ιδιαίτερη προσοχή στο ξεσκέπασμα τής ληστρικής αποικιακής πολιτικής, στην πάλη για το μοίρασμα καί το ξαναμοΐρασμα τού κόσμου, στην προετοιμασία των ιμπεριαλιστικών, κατακτητικών πολέμων. ‘Ο Λένιν στο άρθρο του «Μαρξισμός καί αναθεωρητισμός» πού γράφτηκε το 1908, καταπολεμώντας τίς προσπάθειες αναθεώρησης τού μαρξισμού καί τής ύπόσκαψής του από τα μέσα με τη μορφή διορθώσεων καί επανεξέτασης τής διδασκαλίας του Μαρξ, ιδιαίτερα τής θεωρίας του Μαρξ για τίς κρίσεις, γράφει: «Αλλάξαν οι μορφές, ή αλληλουχία, ή εικόνα των χωριστών κρίσεων, οι κρίσεις όμως εξακολουθούσαν ν ’αποτελούν αναπόφευκτο συστατικό μέρος του καπιταλιστικού συστήματος. Τα καρτέλ καί τα τραστ, συνενώνοντας την παραγωγή, δυνάμωναν ταυτόχρονα μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου την αναρχία τής παραγωγής, την αβεβαιότητα τού προλεταριάτου για την αύριο καί το ζυγό του κεφαλαίου, οξύνοντας έτσι σέ πρωτοφανέρωτο βαθμό τίς ταξικές αντιθέσεις. Ότι ό καπιταλισμός τραβάει στη χρεοκοπία καί με την έννοια των χωριστών πολιτικών καί οικονομικών κρίσεων καί με την έννοια τής ολοκληρωτικής κατάρρευσης όλου του καπιταλιστικού καθεστώτος, αυτό το έδειξαν εξαιρετικά καθαρά καί σέ εξαιρετικά πλατιά κλίμακα ακριβώς τα νεότατα γιγαντιαία τραστ» (“Απαντα, 5η εκδ., τόμ, 17ος, σελ. 22).
Ο Λένιν παρακολουθούσε με προσοχή καί μελετούσε τη νεότατη φιλολογία για τον καπιταλισμό. Αυτό μαρτυρεί ή βιβλιοκρισία του για το βιβλίο τού Τζ. Α. Χόμπσον «ΓΗ εξέλιξη του σύγχρονου καπιταλισμού» (βλ. “Απαντα, 5η εκδ., τόμ. 4ος, σελ. 153-156). Τον Αύγουστο του 1904 ό Λένιν άρχισε νά μεταφράζει το βιβλίο τού Χόμπσον.«10 ιμπεριαλισμός» (βλ. “Απαντα, 4η ρωσ. εκδ., τόμ. 37ος, σελ. 287). Το χειρόγραφο τής μετάφρασης αυτής του Λένιν ως τα τώρα δέν βρέθηκε.
Ο Λένιν ασχολήθηκε με την ολόπλευρη έννοια του μονοπωλιακού σταδίου τής ανάπτυξης του καπιταλισμού από τίς αρχές του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Αυτό το απαιτούσαν τα συμφέροντα τής επαναστατικής πάλης της εργατικής τάξης τής Ρωσίας καί των άλλων καπιταλιστικών χωρών. Για τη σωστή καθοδήγηση του επαναστατικού κινήματος καί την αποτελεσματική πάλη ενάντια στην ιδεολογία τής ιμπεριαλιστικής αντίδρασης, ενάντια στη ρεφορμιστική πολιτική του συμβιβασμού με τούς ιμπεριαλιστές ήταν απαραίτητο νά «γίνει κατανοητό το βασικό οικονομικό πρόβλημα, πού χωρίς τη μελέτη του δέν μπορεί νά καταλάβει κανείς τίποτε από την εκτίμηση του σύγχρονου πολέμου καί τής σύγχρονης πολιτικής καί συγκεκριμένα: το πρόβλημα τής οικονομικής ουσίας τού ιμπεριαλισμού» (σέ τούτο τον τόμο σελ. 308).
0 Λένιν καταπιάστηκε στα σοβαρά με τη μελέτη τής φιλολογίας για τον ιμπεριαλισμό, καθώς φαίνεται, από τα μέσα τού 1915, όταν ζούσε στη Βέρνη (στην Ελβετία)’ τότε άρχισε νά καταρτίζει τη βιβλιογραφία, νά επεξεργάζεται τα σχέδια τής εργασίας, νά κρατάει περικοπές καί σημείο σεις, νά γράφει περιλήψεις. Τα προπαρασκευαστικά υλικά για το βιβλίο «’Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο τού καπιταλισμού» («Τετράδια για τον ιμπεριαλισμό»), αποτελούν 50 περίπου τυπογραφικά φύλλα. Περιέχουν σημειώσεις από 148 βιβλία (ανάμεσα σ ’αυτά συμπεριλαμβάνονται 106 γερμανικά, 23 γαλλικά, 17 αγγλικά καί 2 σέ ρωσική μετάφραση) καί από 232 άρθρα (από τα όποια 206 γερμανικά, 13 γαλλικά καί 13 αγγλικά), δημοσιευμένα σέ 49 διάφορες περιοδικές εκδόσεις (34 γερμανικές, 7 γαλλικές καί 8 αγγλικές).
Στις αρχές του Γενάρη 1916 ό Λένιν δέχτηκε την πρόταση νά γράψει βιβλίο για τον Ιμπεριαλισμό, προοριζόμενο για το νόμιμο ’Εκδοτικό οίκο «Πάρους», πού είχε ιδρυθεί το Δεκέμβρη του 1915 στην Πετρούπολη. Σέ γράμμα του πηρός τον Α. Μ. Γκόρκι τής 29 τού Δεκέμβρη 1915 (11 τού Γενάρη 1916) ό Λένιν γράφει: «Αρχίζω τη δουλειά πάνω στην μπροσούρα για τον ιμπεριαλισμό» (“Απαντα, 4η ρωσ. εκδ., τόμ. 35ος, σελ. 166). Στο πρώτο δεκαπενθήμερο τού Φλεβάρη 1916 ό Λένιν από τη Βέρνη πέρασε στη Ζυρίχη, όπου συνέχισε νά συγκεντρώνει καί νά επεξεργάζεται υλικά για τον ιμπεριαλισμό. Δουλεύοντας πάνω στο βιβλίο «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο τού καπιταλισμού», στη βιβλιοθήκη τού Καντονιού τής Ζυρίχης ό Λένιν παράγγελνε βιβλία καί από άλλες πόλεις.
Στις 19 τού Ιούνη (2 του ’Ιούλη) 1916 ό Λένιν άγραφε στον Μ. Κ. Ποκρόβσκι, ό όποιος ζούσε στη Γαλλία καί διηύθυνε την έκδοση μιας σειράς από μπροσούρες πού έβγαζε το ’Εκδοτικό «Πάρους» για τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης στην περίοδο τού πρώτου παγκόσμιου πολέμου: «Σάς στέλνω σήμερα με συστημένο ταχυδρομικό δέμα τα χειρόγραφα» (στο ίδιο, σελ. 178). Τα χειρόγραφα πού συνοδεύονταν ταυτόχρονα με γράμμα δέν έφτασαν στον Ποκρόβσκι καί ό Λένιν υποχρεώθηκε νά ξαναστείλει άλλα.
Εκτός άπ’αύτό, το Εκδοτικό πρότεινε νά περικοπούν τα ήδη έτοιμα χειρόγραφα από 5 σέ τρία τυπογραφικά φύλλα όμως ό Λένιν δέν περιέκοψε το έργο, γιατί, σύμφωνα με τα λόγια του, «νά συντομεύσεις το βιβλίο ακόμη μιά φορά μέχρι τα 3 τυπογραφικά φύλλα, ήταν πράγμα απολύτως αδύνατο» (στο ίδιο).
“Όταν το βιβλίο έφτασε στο ’Εκδοτικό, τα μενσεβίκικα στοιχεία, πού βρίσκονταν στη διεύθυνση του ’Εκδοτικού, έβγαλαν από το βιβλίο την αυστηρή κριτική στον Κάουτσκι καί τον Μάρτοφ κι έκαναν στο χειρόγραφο διορθώσεις, πού όχι μόνο εξαφάνιζαν την Ιδιομορφία του στυλ του Λένιν, αλλά καί διαστρέβλωναν τίς σκέψεις του. Τη λέξη «μετεξέλιξη» (του καπιταλισμού σέ ιμπεριαλισμό) την άλλαξαν με τη λέξη «μετατροπή», τη φράση «αντιδραστικός χαρακτήρας» (τής θεωρίας του «ύπεριμπεριαλισμοϋ») με τίς λέξεις «καθυστερημένος χαρακτήρας», κτλ. Στα μέσα του 1917 το βιβλίο τυπώθηκε με τον τίτλο «Ό ιμπεριαλισμός, νεότατος σταθμός του καπιταλισμού (εκλαϊκευτική μελέτη)» με πρόλογο του Λένιν πού είχε την ημερομηνία 26 του ’Απρίλη 1917.—305
124.0 πρόλογος αυτός πρωτοδημοσιεύτηκε τον Οκτώβρη του 1921 με τον τίτλο « ’Ιμπεριαλισμός καί καπιταλισμός» στο 18ο τεύχος του περιοδικού «Κομμουνιστική Διεθνής». “Όταν ζούσε ό Λένιν ορισμένες εκδόσεις του βιβλίου «0 ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» βγήκαν: στα γερμανικά το 1921 καί στα γαλλικά καί αγγλικά (μη πλήρεις) το 1923..
125.Ή ειρήνη του Μπρέστ Λιτόβσκ κλείστηκε ανάμεσα στη Σοβιετική Ρωσία καί τίς χώρες του γερμανικού συνασπισμού (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Βουλγαρία καί Τουρκία) στο Μπρέστ-Λιτόβσκ στις 3 τού Μάρτη 1918 καί επικυρώθηκε στις 15 τού Μάρτη από το IV ’Έκτακτο Παν ρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ. Μετά τη νίκη της επανάστασης στη Γερμανία, πού γκρέμισε το μοναρχικό καθεστώς, στις 13 τού Νοέμβρη 1918 ή Παν ρωσική Κεντρική Εκτελεστική ’Επιτροπή (ΠΚΕΕ) ανακοίνωσε την ακύρωση τής ληστρικής καί άδικης συνθήκης του Μπρέστ-Λιτόβσκ..
126 Ειρήνη των Βερσαλλιών—ιμπεριαλιστική συνθήκη, πού επέβαλε ή Άντάντ στη Γερμανία, ή οποία ηττήθηκε στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο τού 191Φ 1918′ υπογράφτηκε στις 28 του Ιούνη 1919 στις Βερσαλλίες (Γαλλία)..
127 «Ούιλσωνισμός»—από το όνομα τού Β. Ούίλσον, προέδρου των ΕΠΑ από το 1913 ως το 1921. Στον πρώτο χρόνο τής προεδρίας του ό Ούίλσον πέτυχε την ψήφιση μιας σειράς νόμων (για την προοδευτική φορολογία του εισοδήματος, το νόμο ενάντια στα τραστ κ.ά.) πού τούς ονόμασε δημαγωγικά εποχή «τής νέας ελευθερίας».
Ο Ούίλσον, έγραφε ό Λένιν, είναι το είδωλο των μικροαστών καί των πασιφιστών, πού έλπιζαν ότι «θα σώσει την «κοινωνική ειρήνη», θα συμφιλιώσει τούς εκμεταλλευτές με τούς εκμεταλλευόμενους, θα κάνει κοινωνικές μεταρρυθμίσεις» (“Απαντά, 4η ρωσ. έκδυέ., τόμε. 31ος, σελ. 199). Τη ληστρική εξωτερική πολιτική τού αμερικανικού ιμπεριαλισμού ό Ούίλσον καί οι οπαδοί του την κάλυπταν με τα υποκριτικά δημαγωγικά συνθήματα καί τίς λογοκοπίες για «τη δημοκρατία» καί την «ένωση των λαών». Ό Λένιν έγραφε ότι «ή εξιδανικευμένη ρεπουμπλικανική δημοκρατία τού Ούίλσον αποδείχτηκε στην πράξη μιά μορφή τού πιο έξαλλου ιμπεριαλισμού, τής πιο αδιάντροπης καταπίεσης καί κατάπνιξης των αδύνατων καί μικρών λαών» (“Απαντά, 4η ρωσ. έκδυέ,, τόμε. 28ος, σελ. 169).
Ο Ούίλσον από τίς πρώτες μέρες τής Σοβιετικής εξουσίας ήταν ένας από τούς εμπνευστές καί τούς οργανωτές τής επέμβασης ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία. Για νά αντιδράσει στη βαθιά επίδραση πού ασκούσε στις λαϊκές μάζες όλων των χωρών ή ειρηνική πολιτική τής Σοβιετικής κυβέρνησης, ό Ουίλσον παρουσίασε ένα δημαγωγικό «Πρόγραμμα ειρήνης» πού το διατύπωσε σέ «14 σημεία» καί το όποιο είχε σκοπό νά συγκαλύψει την επιθετική πολιτική των ΕΠΑ. Η αμερικανική προπαγάνδα καί ό αστικός τύπος της Ευρώπης δημιουργούσαν γύρω από τον Ουίλσον την ψεύτικη αίγλη του αγωνιστή τής ειρήνης. Ωστόσο ή υποκρισία τής μικροαστικής λογοκοπίας του Ουίλσον καί των «Ούϊλσωνιστών» πολύ γρήγορα ξεσκεπάστηκε με την αντιδραστική αντεργατική πολιτική στο εσωτερικό τής χώρας καί με την εξωτερική επιθετική πολιτική των ΕΠΑ.
128 Ό Β. I. Λένιν εχει εδώ υπόψη τη II Διεθνή (τής Βέρνης), πού ιδρύθηκε στη συνδιάσκεψη των σοσιαλιστικών κομμάτων στη Βέρνη το Φλεβάρη του 1919 από τούς ηγέτες των δυτικοευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κομμάτων, στη θέση τής II Διεθνούς, πού έπαψε νά υπάρχει από τίς αρχές του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Ή Διεθνής τής Βέρνης ουσιαστικά έπαιξε το ρόλο του υπηρέτη τής διεθνούς αστικής τάξης. «Είναι μιά πραγματική κίτρινη Διεθνής»,—έτσι τη χαρακτήριζε ό Β. I. Λένιν (“Απαντά, 4η ρωσ. έκδ., τόμ. 29ος, σελ. 285)..
129 Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα τής Γερμανίας—κεντριστικό κόμμα, πού δημιουργήθηκε τον ’Απρίλη τού 1917 στο ιδρυτικό συνέδριο τής Γκότα. Σέ συνθήκες επαναστατικής άνοδού, πού στο δυνάμωμά της είχε μεγάλη επίδραση ή αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φλεβάρη στη Ρωσία, ή οπορτουνιστική καθοδήγηση του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος της Γερμανίας έχανε όλο καί πιο πολύ την εμπιστοσύνη των άπλων μελών τού κόμματος. Για νά κατευνάσουν τη δυσαρέσκεια των μαζών, νά τίς αποτραβήξουν από την επαναστατική πάλη καί νά προλάβουν τη δήμιου για επαναστατικού κόμματος τής εργατικής τάξης, οι ηγέτες του κεντρισμοϋ επιχείρησαν νά φτιάξουν ενα τέτοιο κόμμα, πού με τη βοήθεια του θα μπορούσαν νά κρατούν τίς μάζες κάτω από την επιρροή τους.
Τέτοιο άπρεπε νά γίνει το «Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα τής Γερμανίας». Οι «ανεξαρτιστές», καλυπτόμενοι με κεντρίστηκες φράσεις, κήρυσσαν την «ενότητα» με τούς σοσιαλσωβινιστές, κατρακυλούσαν ως την άρνηση τής ταξικής πάλης. Το βασικό μέρος τού κόμματος το αποτελούσε ή καουτσκική οργάνωση «’Εργατική κοινότητα». Για λίγο διάστημα στο κόμμα είχε μπει ή ομάδα «Σπάρτακος», πού ταυτόχρονα διατηρούσε την οργανωτική καί πολιτική αυτοτέλειά της, εξακολουθώντας την παράνομη δουλειά καί πάλη για τη χειραφέτηση των μαζών από την επιρροή των κεντριστών ηγετών.
Το 1918 ή «’Ένωση του Σπάρτακου» αποχώρησε από το « Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα» καί στη βάση της δημιουργήθηκε το Κομμουνιστικό κόμμα τής Γερμανίας. Τον Οκτώβρη τού 1920 στο συνέδριο του « ’Ανεξάρτητου Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος» στη Χάλλη έγινε διάσπαση. Σημαντική μερίδα του ενώθηκε το Δεκέμβρη του 1920 με το Κομμουνιστικό κόμμα τής Γερμανίας. Τα δεξιά στοιχεία σχημάτισαν χωριστό κόμμα καί πήραν τον παλιό τίτλο: «’Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα τής Γερμανίας». Το Κόμμα υπήρχε ως το 1922..
130 Σπαρτακιστές—επαναστατική οργάνωση των αριστερών Γερμανών σοσιαλδημοκρατών σχηματίστηκε το Γενάρη τού 1916 με επικεφαλής τούς Κ. Λήμπκνεχτ, Ρ. Λούξεμπουργκ, Φ. Μέρινγκ, Κ. Τσέτκιν, I. Μαρχλέβσκι, ΓΊογκίχες (Τίσκα), Β. Πίκ. Τον Απρίλη τού 1915 ή Ρ. Λούξεμπουργκ καί ό Φ. Μέρινγκ ίδρυσαν το περιοδικό «Die Internationale» πού γύρω του συσπειρώθηκε ή βασική ομάδα των αριστερών σοσιαλδημοκρατών τής Γερμανίας.
Από το 1916 ή ομάδα «Η Διεθνής», έκτος από τα πολιτικά φυλλάδια, πού είχαν εκδοθεί το 1915, άρχισε νά βγάζει παράνομα καί νά κυκλοφορεί τα «Πολιτικά γράμματα» με την υπογραφή «Σπάρτακος» (πού έβγαιναν τακτικά μέχρι τον Οκτώβρη του 1918) καί ή ομάδα «’Η Διεθνής» άρχισε νά ονομάζεται ομάδα «Σπάρτακος». Οι σπαρτακιστές έκαναν επαναστατική προπαγάνδα στις μάζες, οργάνωναν μαζικές αντιπολεμικές εκδηλώσεις, καθοδηγούσαν απεργίες, ξεσκέπαζαν τον Ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του παγκόσμιου πολέμου καί την προδοσία των οπορτουνιστών ηγετών τής σοσιαλδημοκρατίας.
Οι σπαρτακιστές όμως έκαναν σοβαρά λάθη στα ζητήματα τής θεωρίας καί τής πολιτικής: αρνούνταν τη δυνατότητα των εθνικοαπελευθερωτικών πολέμων στην εποχή του Ιμπεριαλισμού, δέν κρατούσαν συνεπή θέση στο ζήτημα του συνθήματος τής μετατροπής τού Ιμπεριαλιστικού πολέμου σέ εμφύλιο πόλεμο, υποτιμούσαν το ρόλο του προλεταριακού κόμματος σαν πρωτοπορίας τής εργατικής τάξης, υποτιμούσαν την αγροτιά σαν σύμμαχο του προλεταριάτου, φοβούνταν την αποφασιστική ρήξη με τούς οπορτουνιστές, ο Λένιν επανειλημμένα έκανε κριτική στα λάθη αυτά των Γερμανών αριστερών σοσιαλδημοκρατών (βλ. «Για την μπροσούρα τού Γούνιους», «Σχετικά με τη γελοιογραφία του μαρξισμού καί τον «Ιμπεριαλιστικό οικονομισμό»» κ.ά.).
Τον ’Απρίλη του 1917 οι σπαρτακιστές μπήκαν στο κεντριστικό «’Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα τής Γερμανίας», διατηρώντας μέσα σ ’αυτό την οργανωτική τους αυτοτέλεια. Το Νοέμβρη του 1918, στη διάρκεια τής επανάστασης στη Γερμανία, οι σπαρτακιστές σχημάτισαν την «”Ένωση τού Σπάρτακου» καί, δημοσιεύοντας στις 14 τού Δεκέμβρη 1918 το πρόγραμμά τους, ξέκοψαν από τούς «ανεξάρτητους». Στις 30 του Δεκέμβρη 1918-1η του Γενάρη 1919 οι σπαρτακιστές ίδρυσαν το Κομμουνιστικό κόμμα τής Γερμανίας..
131 «Βερσαλλιέροι»—οι πιο άσπονδοι εχθροί τής Κομμούνας του Παρισιού τού 1871, οπαδοί τής γαλλικής αντεπαναστατικής αστικής κυβέρνησης με επικεφαλής τον Α. Θιέρσο, πού είχε εγκατασταθεί στις Βερσαλλίες ύστερα από τη νίκη τής Κομμούνας. Οι Βερσαλλιέροι στη διάρκεια τής κατάπνιξης τής Παρισινής Κομμούνας εξόντωναν με πρωτάκουστη αγριότητα τούς κομμουνάρους. “Υστέρα από το 1871 ή λέξη «βερσαλλιέροι» Έγινε συνώνυμο τής αποθηριωμένης αντεπανάστασης.
Λένιν “Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού” που βρίσκεται στο Λένιν, Άπαντα, τόμος 27, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σε 305-314
